ՍՈՆԱ  ՄԱՐՏԻՐՈՍՅԱՆ / ԵՍ ՏՈՒՆ ԵՄ ՍԱՐՔՈՒՄ

Ես ապրիլին Արցախ չգնացի: Լրագրողները գնում էին, ես չգնացի: Գիտեի՝ պատերազմն իմ տեղը չէ: Ես պատերազմում տալու բան չունեմ ու պատերազմին տալու բան չունեմ: Ապրիլից առաջ բոլոր դիվերսիաները օրով, ամսաթվով, անուն-զոհերով անգիր գիտեի, ապրիլի ընթացքին միտքս չէր հարմարվում:
Տարիներ առաջ, երբ պապս դեռ կար, ամեն անգամ, երբ ծանոթներից մարդ էր մահանում, պապս հարցնում էր՝ քանի՞ տարեկան էր: Իր համար կյանքի հաշիվը զրոյանում էր 74 թվի վրա: Ու ամեն անգամ, երբ մահացողն իրենից մեծ էր լինում, պապս ասում էր՝ ես դեռ ապրելու ժամանակ ունեմ: Պապս ամեն մեռնողի հետ արդարացնում էր իր ապրած 74-ն ու դեռ ապրելիք մի քանի տարին: Պապիս ժամանակ ջահելները չէին մեռնում կարծեմ:
Ապրիլին հիշում էի պապիս՝ ցամաք հացը ձեռքին, կոտրած ոտքին հենված, իր ապրածից գոհ: Ու մտածում էի՝ երանի պապիս, ոչ մեկիս մահը էլ չի տեսնելու: Ու հիշում էի՝ քանի տարեկան եմ, ու սիրահարված էի ու ափսոսում էի կյանքիցս մի օր պատերազմին տալ: 30-ում, ընդհանրապես, շատ ես ափսոսում, որ ուշացել ես՝ ապրել, սիրել, երեխա ունենալ: Ապրիլին ուզում էի երեխա ունենալ ու արդարացում:
Հաջորդ ձմռանը գնացի Արցախ: Բուք-փոթորիկով, սառույց-ճամփեքով: Մեքենայից իջնող ամեն ուղևորի հետ վարորդի կողքին նստած տիկինը բարձրացնում էր ձայնն ու ավելացնում սեթևեթ ծիծաղը: Ես վերջինն էի: Մեքենայից իջնելուց առաջ կինը ցածրաձայն ինչ-որ բան ասաց: Վարորդը ձևացրեց, թե չի լսում:
– Լսեցի՞ր ինչ ասեց շաշը,- հարցնում է ինձ:
– Չէ՛, Քաջիկ քեռի, քանի դեռ ինձ չեն դիմում, ես չեմ լսում: Սովորություն է:
– Ասում էր՝ աղջկան տար, դու հետ արի: Շաշ ա է:
Ես ծիծաղում եմ:
– Մարդը զոհված ա, ինքն էլ ջահել,- ասում է քեռին:
Ես էլ չեմ ծիծաղում: Պատերազմները անմարդ կանայք են, կիսատ կյանքերը, դժվար մեծացած երեխաները ու ապրելու համար ծնված այս մարդկանց անհասկանալի արդարացումը՝ ապրելու համար ու չմեռնելու:
Դպրոցում, որտեղ նկարահանում ունեմ, դասի ժամ է: Գրադարանի փոքր սենյակում տաք թեյ են լցնում՝ հատուկ ինձ համար: Անգլերենի ջահել ուսուցչուհուն հարցեր եմ տալիս՝ աշակերտների, կյանքի, կենցաղի մասին: Ինձանից փոքր է, ժպտերես, սիրուն, մի քիչ կլորիկ: Երեք երեխա ունի ու ամուսին՝ սահմանին կանգնած:
– Ապրիլին հիվանդացա: Պատերազմի ժամանակ երեխեքին ուղարկեցի Երևան, մենակ մնացի: Ապրիլի 8-ին մի գիշեր ամուսինս դիրքերից իջավ: Կյանքումս այդքան աղոթած չկայի: Ինքը քնած էր, ես՝ կողքին նստած: Ու աղոթում էի՝ լույսը չբացվի, մի քիչ էլ ձգվի, մի քիչ էլ մնա: Գիտեմ՝ գիշերն ամենավատն է դիրքերում կանգնած տղերքի համար, բայց իմն իմ տանն էր,- ասում է կինը:
Երեք օր հետո ես տուն եմ գալիս:
– Քեզ տեղ եմ պահել, ամենավերջում,- հետդարձին ուրախ ասում է Քաջիկ քեռին:
Վերջին՝ երկուհոգանոց նստարանին տղա է նստած: Ճերմակ շապիկով, մաքուր կոշիկներով, ժպտերես ու լուռ:
Զինվոր է, միանգամից հասկանում եմ: Հետո ուղղում է՝ սպա:
Ճանապարհին զրուցում ենք կյանքից, տեսած-չտեսած շատ քաղաքներից, պատերազմներից, գրքերից, սիրուց:
– Ես դեռ ոչ մեկի չեմ սիրահարվել,- ասում է տղան ու հետո սաստում,- մենակ չխնդրես, որ կռվից պատմեմ:
– Չէ, ոչ մի կռիվ, քո մասին պատմիր,- կատակում եմ ես:
– Ես՞… Ես տուն եմ սարքում,- ասում է տղան: