Տապը կեսօրից հետո անտանելի դարձավ: Հայտարարել էին, թե 35 աստիճան է լինելու, բայց հավաքվածները խոսում էին, որ քառասունն անց է, թաքցնում են, որ արձակուրդ չտան: Որպեսզի խոտերը չչորանան, միացրել էին բոլոր խողովակները, և ջուրը խողովակների անցքերից շատրվանում, հոսում էր ասֆալտի վրայով՝ ավելի խոնավ ու հեղձուցիչ դարձնելով օդը:
— Կարող եք մտնել սպասասրահ,- վերջապես ասաց աշխատակիցներից մեկը:
Սպասասրահի սառը օդը թարմացրեց, և հավաքվածները սկսեցին աշխուժանալ, խոսել, ծանոթանալ:
— Ասել են, որ երեք ժամից պիտի մեր հետևից գան,- հայտարարեց մի տարեց ճաղատ:
— Մորաքրոջս տղան դեսպանատանն է աշխատում…չորս հինգ ժամից պակաս չի ձգի…- հավելեց քրտնած, համակրելի տիկինը:
Հետո, երբ սառը ըմպելիքներ խմեցինք և ավելի վստահ մեզ զգացինք, կարծես շտապողականությունը վերացավ: Անգամ եղան մարդիկ, որ կարծիք հայտնեցին, թե որքան ուշ գան, այնքան մեզ համար ավելի լավ:
— Մեզ մոտ՝ Երրորդ մասում, անտանելի ա շոգը,- ասաց սուր դիմագծերով մի տղամարդ, որը տիկնոջը թևանցուկ՝ զբոսնում էր երիտասարդ զույգի հետ…
— Էսօր Բելաջիոյում պիտի հարսանիք լիներ… ոնց էլ էս շոգին պարելու են…
Ինչից էլ խոսեին, վերադառնում էին օգոստոսյան տապին:
— Վախ, էս ինչ լավ ա,- կրկնում էր կոնդիցիոների տակ նստած գեր տղամարդը,- էս ինչ լավ ա, մամա ջան…
— Խնդրում ենք տոմսերով ու անձնագրերով մոտենալ երրորդ սենյակին,- հայտարարեց կարճ շրջազգեստով ու սիրուն ոտքերով մի աղջնակ,- ձեր տոմսերի վրա գրված է համար, երբ ձեր համարը հայտարարվի, խնդրում ենք մոտենալ թիվ երեք սենյակին…
Իմ համարը քսանմեկն էր: Շտապելու տեղ չունեի: Հարցազրույցը կարող է տևել տասը րոպե և ավելի, ուրեմն ինձ դեռ մի քանի ժամ կա: Սկսեցի թափառել սրահներով, բարձրացա կտուր, երկար նայեցի առջևումս սփռված անծայրածիր ծովին ու սկսեցի վերհիշել, թե ինչ պիտի ասեմ հարցազրույցի ժամանակ:
— Քեզ կարող է հարց չտան,- զգուշացրել էր կինս,- էդ հարցազրույց կոչվածը էնքան էլ հարցազրույց չի: Համակարգչի վրա կարդում են քո մասին և ասում, որ կամ մերժվել ես կամ ընդունվել: Դու ինքդ պիտի խոսես, քանի դեռ իրենք կարդում են, պատմես քո մասին…
Կինս արդեն մեկնել էր, ինձ էր սպասում: Ես պիտի ամեն ինչ ճիշտ անեի, որպեսզի մերժում չստանայի: Երբ իջա սպասասրահ, արդեն կանչում էին թիվ 15-ին: Մի խումբ մարդիկ հավաքվել էին մերժված զույգի շուրջը և հարցերի տարափ էին տեղում:
— Ախր բան չասեցինք… կարդացին մեր գործը, ասեցին՝ ձեզ մուտքի արտոնագիրը չենք տալիս:
— Ինքդ պիտի խոսեիր, չպիտի սպասեիր,- ասացի գիտակի տեսքով, որպեսզի չառանձնանամ ամբոխից:
Տղան շփոթված պատասխանում էր հարցերին, իսկ նրա կինը լուռ արտասվում էր ու կրկնում.
— Բա հիմա ի՞նչ պիտի անենք:
Նրա՝ փայլերով զարդարված կարմիր ուսապարկը ավելի տխուր տեսք էր տալիս աղջկան:
— Մյուս անգամ կստացվի,- անվստահ ասացի աղջկան:
— Բա որ չհասցնենք,- ասաց նա մեղադրական նայելով ինձ:
— Կհասցնեք: Դեռ ահագին ժամանակ կա,- փորձեցի սփոփել,- համ էլ, որքան շատ մարդ է դուրս գալիս, էնքան թեթևանում է…
Պարզվեց, որ դրսում մեկնողների նոր խմբաքանակ է հավաքվել, և որոշել են հարցազրույցներն ավելի արագ անցկացնել: Դա ավելի ոգևորեց սպասողներին, բայց ես արդեն անտրամադիր էի: Կարմիր, անհեթեթ ուսապարկով հեռացող աղջկա տեսքը ազդել էր վրաս: Նրա հարցը՝ բա հիմա ի՞նչ պիտի անենք, հուսալքել էր ինձ: Մտքիցս թռել էր, թե ինչ էի պատրաստվում ասել հարցազրույցի ժամանակ, ու արդեն ինձ համար միևնույն էր՝ թույլ կտան, թե կմերժեն:
Երբ հայտարարվեց իմ թիվը, և ես մտա բաղձալի սենյակը՝ արդեն պատրաստ ամեն բանի, մտածում էի, որ հենց դեսպանատան առջևից տաքսի կվերցնեմ ու իրերս տուն տանելուց հետո կգնամ գիշերային Երևանով զբոսնելու: Անգամ հիշեցի, որ Մոսկվա կինոթատրոնում Բոնդի նոր սերիան են ցույց տալիս: Եթե մերժվեմ, կգնամ Բոնդը նայելու:
Համակարգչի հետևում նստած բարձրահասակ տղամարդը, առանց ինձ վրա ուշադրություն դարձնելու, ուսումնասիրում էր իմ «գործը»:
Ես, առանց թույտվություն հարցնելու, նստեցի նրա առջևում և սկսեցի թերթել սեղանին դրված ամսագիրը: Թարգմանչուհին՝ 40-45 տարեկան մի կին, որ նստած էր նրա կողքին, ժպտաց ու կիսաձայն հարցրեց.
— Ինչի՞ եք որոշել մեկնել:
— Փակ դռներ չեմ սիրում:
— Կներեք, չհասկացա…
— Այստեղ բոլոր դռները քո առաջ փակ են… ամեն օր բոլոր դռները փակ են…փակ դռների երկիր է…
— Հմմմ,- ասաց՝ քթի տակ ժպտալով ու ավելացրեց,- ձեր գործերում գրված է, որ գրող եք: Ցավոք, ծանոթ չեմ Ձեր գործերին, այսօր տուն գնալիս կգնեմ Ձեր գրքերը:
— Ափսոս մոտս չունեմ… ավելի շուտ ունեմ, բայց պիտի իրերս քանդեմ… հավես չկա…
— Հմմմ,- նորից քթի տակ ժպտաց,- անկեղծ մարդ եք երևում, գրողի համար կարևոր է: Էս ապուշին ուշադրություն մի դարձրեք,- ասաց՝ գլխով ցույց տալով սեղանի հետևում նստած դեսպանատան աշխատակցին,- ես եմ որոշում, թե ով պիտի մեկնի: Սա էստեղ ձևական է նստած: Կարող եք ապահով լինել՝ կմեկնեք:
— Երևի պիտի ասեմ շնորհակալություն:
— Կարծես ուրախ չեք…
— Խորտակվող նավը լքող առնետի պես եմ ինձ զգում…
— Շատ իզուր…Դուք գրող եք, Ձեզ նոր տպավորություններ են պետք…եթե դրսում չհավանեք, կարող եք հետ գալ…
— Եթե ուշ չլինի…
Վերջապես համակարգչի հետևում նստած լոլոզը նայեց ինձ և ինչ-որ բան ասաց անգլերեն: Կինը, որ մինչ այդ ինձ հետ էր զրուցում և որին շփոթել էի թարգմանչուհու հետ, նրան պատասխանեց՝ դատելով տոնից՝ բավականին կոշտ: Հետո նորից շրջվեց և ասաց.
— Հաստատված է: Բարի ճանապարհ,- ելավ տեղից, մոտեցավ, սեղմեց ձեռքս ու բացելով դուռը՝ ասաց՝ հաջորդը:
Գեղեցիկ ոտքերով աշխատակցուհին ինձ դուրս բերեց մեկ այլ դռնով: Նեղ միջանցքում տասնյակ մարդիկ էին հավաքվել: Ինքնաթիռն արդեն սպասում էր: Բոլորս լարված էինք: Չլինի, թե վերջին պահին մերժեն կամ այնտեղից հետ ուղարկեն: Արագ քայլում էինք դեպի ինքնաթիռն ու զանգում հարազատներին, ասում, որ ամեն ինչ լավ է, շուտով տեղ կհասնենք: Իրերս տեղավորեցի ու նստեցի պատուհանի մոտ՝ չնայած տոմսով կենտրոնում պետք է նստեի, վստահ էի, որ նման մանրուքի համար ոչ ոք չի վիճելու հետս:
Վերջապես ինքնաթիռը դանդաղ շարժվեց տեղից, և ոմանք ուրախությունից ծափահարեցին: Ցերեկվա շոգը կոտրվել էր, բայց դեռ երեկոյան քամի չկար: Սպասասրահներում կուտակված մարդիկ մոտեցան պատուհաններին և մեզ ձեռքով արեցին: Այնտեղ էր նաև մերժված զույգը, կարմիր ուսապարկով անհեթեթ աղջիկը, որ ձեռքերով դեմքը փակած՝ արտասվում էր:
— Մնաք բարով,- ասացի ես էլ, ուրիշների պես,- մնաք բարով…
Ինքնաթիռը պոկվեց: Որքան ավելի էինք բարձրանում, այնքան ավելի ակնհայտ էր դառնում, որ նավը, որի վրայից թռանք, արդեն կիսով չափ ջրի տակ է և թեքվել է կողքի վրա: Նավի վերին հարկերում քեֆ էին անում, Բելաջիոյում հարսանիք էր, որի մասին խոսում էին այսօր սպասասրահում, օդանավակայան տանող ճանապարհին ուրախ լույսերով կանչում էին տասնյակ խաղատները: Կառավարության շենքից դուրս էին գալիս հոգնած նախարարները՝ տեղավորվելով իրենց շքեղ մեքենաներում: Հեռվում երևում էին գյուղերը՝ կիսադատարկ ու կիսամութ…
— Տես, Լիսկայի հանքերը,- ասաց կողքս նստած գորիսեցի տղան, որի հետ կարճ զրույց էի ունեցել սպասասրահում:
Նա պարզեց ինձ հեռադիտակը, և ես տեսա, որ այդ հանքերը արդեն խորտակվում են, ջուրն արդեն հասել է հանքերի հարկաբաժնին, բայց նավի վրա ոչ ոք դա չի տեսնում, և մարդիկ շարունակում են ուրախանալ ու տխրել և թաղել իրենց մեռյալներին նավի վերին հարկում գտնվող գերեզմանոցում…
Նավի՝ ջրից դուրս գտնվող հատվածում, մեծ սպիտակ տառերով գրված էր «ՀԱՅԱՍ», գրության երկրորդ հատվածը՝ ՏԱՆ-ը, արդեն ջրի տակ էր: Նավի վերին հարկում՝ սահմանին, թեժ կռիվներ էին, տանկերը արագ զորաշարժով կտրում էին մարտի դաշտը և կրակում թիրախներին… Գռադ կայանների հրթիռներից տոնականորեն լուսավորվում էր երկինքը: Տղերքը կռվում էին, կարծես չէին տեսնում կամ չէին ուզում տեսնել, որ նավը խորտակվում է, որ բանակն ու խաղատները, եկեղեցիներն ու գերեզմանոցները, մարդիկ, հարյուր հազարավոր մարդիկ խորտակվում են, որովհետև խորտակվում է Նավը:
Այդպիսին է խորտակվող մեծ նավերի և նրանց բնակիչների ճակատագիրը՝ մինչև վերջին պահը նավի վրա գտնվողները չեն հավատում, որ իրենք դատապարտված են՝ չնայած բոլոր նշանները կան, և դրսից նավը տեսնողները բազմիցս ասել են ու զգուշացրել, որ վախճանը մոտ է…
Երեկոն փոխվեց գիշերով, և մայր Նավը դարձավ մի լուսավոր կետ, որ հեռվից թարթում էր՝ ասես վերջին հրաժեշտ տալով մեկնող զավակներին: Մենք չէինք նայում իրար: Մենք արդեն օտարներ էինք: Չափազանց ճնշող էր մայր Նավի խորտակվելը վերևից տեսնելը, և մենք արդեն հարցնում էինք ինքներս մեզ, թե արդյո՞ք այն նավը, ուր մեկնում ենք, ևս չի խորտակվում, թեկուզ ավելի դանդաղ, քանի որ ավելի մեծ է, բայց չէ՞ որ բոլոր նավերն, ի վերջո, կամ խորտակվում են կամ ափ նետվում որպես ջարդոն, և մոլորակն ինքը գուցե հազարամյակներով խորտակվում է տիեզերքի մութ օվկիանոսում՝ ժանգոտած ու հոգնած, իր դարն ապրած նավի պես, որին ժամանակի ջրերը մի օր կնետեն մոռացության ափը՝ որպես ավելորդ մի իր, չստացված փորձ ու դառը հիշողություն այն դարերի մասին, երբ կեցությունը դեռ պայքարում էր՝ անհուսորեն ձգտելով հաղթել չգոյությանը, չիմանալ ու չհիշել, թե ամենայն բան, որ կարող է նեխել ու փոշի դառնալ, կամ հավերժ այրվում է կամ վերափոխվում ու մաքրվում կրակով, որպեսզի մնա այն, ինչ կար սկզբում՝ խոսքը, որ հղի էր լույսով ու արարմամբ…
Բայց ի՞նչ իմաստ ունի խորհել այդ մասին: Դեռ շատ ժամանակ կա, և մեր սերունդը հաստատ կհասցնի, ես հաստատ կհասցնեմ ապրել բարեկեցիկ, չաղ ու բախտավոր՝ չմտածելով նավի մասին, որ լքել եմ, ապրել հանգիստ ու ապահով մի նավի վրա, որի խորտակվելը չի երևա անգամ օդանավից: Ուրեմն՝ բարև, նոր աշխարհ, նոր շանս, նոր կյանք, նոր լեզու: Բարև, Ամերիկա: Ընդունիր քո նոր զավակներին, ընդունիր քո գիրկը շտապող առնետներիս նոր խմբաքանակը…