Մեկ է, ինչքան էլ զոռ տամ հիշողությանս, չեմ կարողանա հիշել մեր առաջին տունը, ուր ապրել եմ կյանքիս առաջին հինգ տարին, էդքա՜ն խաղացել ու խզբզել պատերին:
Հինգ տարեկանից հետո երկու տարի լողում եմ ինչ-որ անորոշ ու մոխրագույն ջրերում, հետո ինձ բռնում են ու բերանքսիվայր կախում առաստաղից, ու էստեղ սկսվում է մի մղձավանջ, որ պիտի ինը տարի տևեր, բայց խղճալով` փորձում է վերջանալ ութ տարում… Օդում սեփ-սև մխի քուլաներ են լողում, ու սուզվում եմ ավելի խորը…
Հիշողությունս կարմիր ու դեղին կետիկներով է, ուրիշի աչքերով, ով էլ հենց երևի թորեց հիշողությունս ու թորուկը թափելով` միայն մաղձը թողեց:
Բորբոսնած ու կապույտ պատերով սենյակում փլվել է ծնկներին ու լալիս է… խի՞ մամ, ինը տարի, բանտ, հայրիկ, սարքոցի է, խաբեցին, խեղճը, ճչոց, ողբ, հիստերիա…
Բան չեմ հասկանում… յոթ տարեկան եմ ու իմ արևին կինոյի եմ ուզում վերածել պահը, պատռում եմ սոլֆեջոյիս տետրից ինտերվալի դասն ու վանդակավոր տետրի մեջ շարում նոր սովորած տառերը. «իմ օրագիրը»… յոթ րոպե, երեսունմեկ, քառասունինը… գրիչս տետրի թղթից մի քիչ վեր պահած` մտածում եմ կամ դրա նման մի բան: Գրիչս հոգնում է սպասելուց ու թանաքի մի մեծ կաթիլ թքում տետրիս վրա, էս էջը պատռում եմ ու վառարանի վրա բացված անցքից խցկում ներս…
…Ամենախավար գիշերն է: Չեմ էլ հիշում` ում մեքենայում ենք նստած, ու մայրիկը դողում է: Հասկանում եմ` լուրջ պահ է, պետք է անհանգստանալ, ու էդպես էլ անում եմ: Քիչ անց գալիս է ոստիկանն ու հորդորում` արագացնենք, որ չբռնվի ու նկատողություն չստանա:
Տեսնում ենք հայրիկին, մաման արցունքախառը համբուրում է նրան, ու մեզ դուրս են հանում: Հետո մյուս տարիներին հանգիստ տեսնում ենք նրան, մենք էլ՝ ճաղապատված ու փշալարերով եզերված սենյակում, ու ընտելանում ենք սրան… Դե, էդպես է, չէ՞, ընտելացար, ու արդեն հեշտ է… Հը՜մ, ոչ մի քաք էլ էդպես չէ…
…Մի քանի գիշեր ճչոցով եմ արթնանում. խոհանոցի պատուհանից աչքերիս նայող կանաչ դեմքով մարդը ձեռք չի քաշում ինձնից… Տանում են վախս բռնելու. իբր թե փախել էր վախս, հիմա էլ պիտի բռնեն: Էդ կախարդն ավելի վախենալու է, քան կանաչ դեմքով մարդը: Ինչ հիմարություն ասես, որ չի անում, իր պապու գլխի չափ խոշորացույց ակնոցի միջից ինձ է նայում, մի հաստ ու քրջոտ դավթար է բերում ու տալիս գլխիս, բայց դե ոչինչ էլ չի անցնում, մինչև մորս տատու` իմ բոյի մկրատը բարձիս տակ չենք դնում…
…Թաղի երեխաներով մի սովետական, հալից ընկած ճամպրուկ ենք գտնում ու ծերից ծեր սալորի ցոգոլ լցնում մեջը: Մեծերը լավ ջղայնանում են վրաներս, ու հասկանում եմ, որ բոլոր մեծերը տառապում են համընդհանուր դժբախտությամբ, որի պատճառով միշտ տխուր ու բարկացած են ու իրենց փուքսն էլ մեր վրա են թափում…
…Էլ չեմ դիմանում: Ամառային երեկոյով պլշեցնում եմ աչքերս ու կանաչ արահետով առաջ գնում: Մտնում եմ դրսի փայտյա զուգարանն ու Հրեշին հանդիպում: Նա, ճիշտն ասած, իմ ոխերիմ թշնամին է: Դե, նա մի մեծ ճանճ է, որ միշտ սպասում է դատարկվելուս ու նստում անդամիս, ես էլ դրանից ալերգիա եմ ստանում: Ինչ-որ հրաշքով դատարկվում եմ ու դուրս գալիս: Օդում դեղին լույսի կետիկներ են շարժվում, այ քեզ հրա՜շք…
— Վա՜յ քու,- զարմանում եմ,- էս ի՞նչ է:
— Կայծոռիկ է,- ասում է կանաչի քաղող տատս, ու ես ութուկես տարեկանի միամտությամբ մի լավ խնդում եմ ու երանության մեջ ընկնում:
Մի երկու ժամ հետո մաման բացատրում է` ինչ են լուսատտիկները…
…Մի բուռ օդ եմ վերցնում ու լցնում քթածակերս… Հրա՜շք բան է այս ապրելը… ամառվա էս հրաշք օրով, երբ պարապուրդի մեջ եմ, էնքան էլ գործ ունեմ անելու. պիտի պարսատիկիս համար հարմար փայտ գտնեմ, հետո պիտի փորձեմ տաք ասֆալտին բոբիկ մի րոպե կանգնել, հետո պիտի վեց հարյուր տերև պոկեմ, որ հավաքածս չորս հարյուր կոնֆետի թղթերի հետ անցկացնեմ թելի վրա ու ծայրից բռնած՝ թռվռամ թաղի մեջ, հետո պիտի սև հաղարջի վերջին, դեռ չպտղացած դեղին ծաղիկները ծամեմ ու թքեմ, պիտի մայրիկին առնվազն երեք անգամ ասեմ, որ սիրում եմ, կեսօրին պիտի գնդակս թևիս տակ դնեմ ու վազեմ վուլկանիզացիա` փչելու, վերջապես պիտի հեծանիվ քշել սովորեմ ու ամենավերջինը` պիտի մամային աղաչեմ, որ ինձ պաղպաղակի փող տա` խոստանալով, որ այլևս չեմ հիվանդանա, որ ցոգոլից լուծ չեմ ընկնի ու ծունկս էլ չեմ «լողքի»… Ահավո՜ր է, դե արի ու արա այսքանը…
…Տասը տարեկանը լրանալուս տարվա ամռանը գյուղ եմ գնում` բարեկամիս տուն: Էստեղի կանայք մի տեսակ մոռացել են, որ իրենք կին են, իսկ տղամարդիկ, որ մարդ են: Նրանք բոլորն էլ անչափելի չարչարվում են, բայց բոլորն էլ մի տեսակ երջանիկ են…
Առաջին օրը խոզը հետևիցս է ընկնում, ու ես խոզաֆոբիա եմ ձեռք բերում:
Մի օր մենք իջնում ենք լճի ափ լողալու: Ավազն այնքան տաք է, որ ուտում է ոտքերս, ստիպված նետվում եմ ջուրը, որ փրկեմ դրանց: Էստեղ ջուրը չոր է ու ճռթճռթում է ոտքերիս տակ: Մի քիչ հետո տղերքը մեռնում են խնդալուց. մրջյունը լռվել էր մեկի ոտքի փռչերի մեջ:
— Կտրել չի՞ կարելի:
— Կնիկ հո չե՞ս, կյանքում մտքովդ չանցկացնես:
Սխալություն է մեջս սերմանվում, թե էդպես է ինձ թվում, չգիտեմ, բայց մի բան էն չէ…
…Տասնմեկ տարեկանում, չեմ հիշում ինչ դեպքի ժամանակ, հասկանում եմ` ինչքան մեծ է մարդկանց ատելությունը միմյանց հադեպ, ու թե ինչքան են նրանք չարացած:
Արագ մի բուռ էլ եմ օդ լցնում քթածակերս, բայց չի օգնում, ու շնչահեղձ եմ լինում…
Շա՜տ բարձրից ժամերով ընկնում եմ ու անձայն ճչում: Սև ժապավենով վերջույթներս կապվում են ու ձգվում, պիրկ, անտանելի պիրկ… Երկար եղունգներով հանում են աչքերս ու նետում հեռո՜ւ` մեկն` արևելք, մյուսը` հյուսիս: Քթածակերիցս սկսում է մոխրագույն ու լերդացած արյուն հոսել ու դնչիս մոտ հավաքվելով` կաթում անհատակ անդունդի մեջ: Բերանով անհագ օդ եմ քաշում. ասֆալտին մի կաթիլ արցունք է ընկած…
…Տղերքով որոնումներ ենք կատարում, բայց դե շան գանգից ու հոշոտած հողաթափից բացի ոչինչ չենք գտնում: Մեկ-մեկ ափսոսում եմ, որ չեմ ուրախացել այդ գտածոների համար. ախր, դրանց մեջ այնքան պարզություն ու մաքրություն կար, ախր, դրանք երջանկության կտորներ էին, ահռելի կտորներ:
Հրա՜շք… տղերքով հայտնագործության գագաթնակետին ենք հասնում. ախր, ոչ մի կաղամբից էլ դուրս չեն գալիս մարդիկ: Մենք կոտրում ենք այս բանահյուսությունն ու լցնում աղբարկղը` երջանկության մի մեծ կտոր էլ վերցնելով (բայց իրականում կորցնելով): Հավաքվում ենք այգու ուռենու մոտ, լցվում այդտեղի նստարանին ու վիդեոներ նայում, մինչև որ այգու վհուկը չի գալիս ու քշում մեզ…
…Բավական մեծ է, հա՞, տասնհինգ տարեկան տղան:
Ես քայլում եմ օվկիանոսի վրա գցած ծղոտե կամրջով ու հետո ինձ գցում դրա մանուշակագույն ջրերի մեջ: Արևը մի երկու կաթիլ արցունք է թշշացնում իր հրաշեկ այտերի վրա, ամպերը խռխռում են, երկինքը ճչում է` տեղ-տեղ դեղնելով, իսկ ես սուզվում եմ հորձանուտում, սուզվում եմ` մարմնիս զգալով լպրծուն լորձն, ու սուզվում եմ` ձեռքերս դեպի ինձ համար արտասվող արևը պարզած: Ու պետք չէ, որ դա ֆիզիկապես կատարվի, որ ֆիզիկապես զգամ դա, որովհետև ես սուզվում եմ հաց ուտելիս, սուզվում եմ կանգնած ու նստած, վազելիս ու քայլելիս, ես սուզվում եմ անգամ, երբ քնած եմ, սուզվում եմ` զգալով, թե ինչպես է ընտանեկան դժբախտությանս միաձուլվում անձնական ողբերգությունը, ողբերգություն, որ միայն իմն է, որ պահում եմ միայն ինձ համար, իմ միջի փոքրիկ դարակում` ունենալով հավերժ տխրելու իմ պատճառը…
…Ու երբեմն պատճառները պատճառներ են ծնում: Ես սկսեցի գրել, սկսեցի թղթերի վրա թողնել հուսահատ խծբծանքներս, որ դատարկվեմ, որովհետև պիտի էլի լցվեի: Ու հետո գրելը դարձավ սովորություն, դարձավ կյանք…
Ես զուգարան եմ մտնում ու տեսնում սալիկի վրա մեկ-երկու անող հազարոտնուկին ու պիտի գրեմ դրա մասին, թե չէ էդ միջատն էնքան կշրջի գլխումս, մինչև մեռնեմ: Ես հաց եմ ուտում, ու գլխումս կերպար է ծնվում, երբ քայլում եմ, մեկ ուրիշը մեռնում է, ու ես պիտի հասցնեմ էս բոլորին դուրս հանել մտքիցս` մեռած թե ողջ, քանի դեռ չեմ խելագարվել: Ու սրան է գումարվում ընտանեկան դժբախտությունն ու անձնական ողբերգությունը: Ամեն դեպքում ես խելագարվում եմ, խելագարվում եմ, որովհետև հենց հիմա չեմ հասցնում գրել, ձեռքս դողում է ու ճնշված է, քանզի խեղճ ուղեղս, որին մտքերս են անսրտորեն ձաղկում, պայքարի մեջ է մտնում մարմնիս հետ, ու սրանից հետո ես ընկնում եմ, ես անզգայանում եմ ու անհոգի պառկում ինձնից շատ կյանքով լցված ներքնակիս վրա ու գրկում բարձը… Ու ոչ նրա համար, որ ստեղծագործում եմ կամ թվում է, թե դա անում եմ, այլ նրա համար, որ մտքերիս` էս խելագար ու անսահման հորդող աղբյուրին շատ փոքր տեղ է հասել ուղեղումս. ես էլի շատ ու շատ բաներ ունեմ մտածելու: Ու ես հասկանում եմ, որ սա առավել է… ես ավելին եմ զգում, քան կարելի է, ես ավելին եմ ապրում, քան հարկավոր է ու ավելին մտածում, քան հիշելի է…
…Գիշերներն ավելի խավար են դառնում, ու ես սկսում եմ սարսափել գիշերից, որովհետև սկսում եմ ավելի շատ մտածել, քան քնել, ես սկսում եմ խելագարի պես կրծել բարձս, արյունով եմ լցնում աչքերս ու սառը գիշերներին խեղդվում սեփական քրտինքիս մեջ: Մի քիչ սիրահարված եմ զգում, հարբած` առանց խմելու, սպառված` առանց ճչալու…
…Մի օր ջուր խմեցի ու հասկացա, որ ներսումս փոփոխություն է կատարվել, հա, ժամանակն առաջ է գնացել, բայց ամեն բան առաջվա նման է դարձել: Անձնական ողբերգությունը մի տեսակ ընկրկել է կամ, ավելի ճիշտ, ես համակերպվել եմ դրա հետ, ու դա անձնական խնդրի է վերածվել կամ նման մի բանի, մի բանի, որ օգնեց հանգիստ զգալ…
…Ու տասնվեցս դեռ չլրացած` ես հանգիստ եմ… ութ տարին անցնում է, մղձավանջը, իհարկե, չի անցնում, բայց մաշվում է, քրքրվում, ու լույսի շողերը կարողանում են ներս սպրդել` դադարեցնելով օդում լողացող սև քուլաների շարժը…