Դու պտտվում ես սենյակներով՝ լցված նրա մասին հիշողությունների մնացուկներով: Ճանապարհի ու իրականության միջև կապը զգալու համար մատնածայրերով շոշափում ես նրա տան կահույքը, ապա մոխրասպիտակ հագուստով կնոջը խնդրում նկարել քեզ աշխատասենյակի ֆոնին: Լուսանկարը, որպես ինքնապաշտպանության դրսևորում, իր տեղն է գտնում փոքրիկ սարքի ներսում, որի մեջ լողում են անցյալի քարացած հայացքները: Հիշողության անըմբռնելի իրարանցումը՝ հավաքված տան ստվերագույնի ներսում, ու պտույտը՝ մանկական սենյակից մինչև գրասեղան, մարդկային կյանքի խտացված ամբողջությունը՝ ժամացույցի սլաքի պես պտտվող սենյակներում, անընդմեջ քեզ բերում են միջանցք, որտեղ ելքն է, որն էլ ցանկության դեպքում քեզ կմոտեցնի աստիճաններին:
Ելքը տուն-ժամացույցի միջից հնարավոր է միայն, երբ վրայիցդ դեն ես գցում խորհրդավորության ու ընտրվածության կպչուն մտքերը, որոնք անկախ քո կամքից՝ պարուրում են գիտակցությունդ: Հյուրասենյակի պատուհանից նայում ես ցած, փողոցի եզրամասին մի կատու է պառկած ու տեղից չի շարժվում, գուցե ընկել է մեքենայի տակ կամ քնած է:
Կողքդ երկու կանայք վիճում են, նրանցից մեկը պնդում է, որ ժամացույցի կանգնած սլաքը մատնանշում է Դոստոևսկու, իսկ մյուսը՝ նրա կնոջ մահվան պահը:
Մարդիկ քայլում են փողոցներով, լցվում իրենց տները, կատուն հանկարծ վեր է կենում ու թափ տալիս իրեն, իսկ կանայք դեռ վիճում են, կարծես դա ինչ-որ անչափելի կարևորության հարց է. գոյության առասպելականացումը միշտ էլ ծնում է ծիծաղելի հետևանքներ:
Այստեղ նա մահացել է, այստեղ գրել է, այստեղ նա վերջնականապես ծերացել է…
Քո ամեն պտույտի հետ նոր մարդիկ են ավելանում, հիմնականում՝ երիտասարդներ: Մանկական սենյակը, որ քիչ առաջ դատարկ էր, հիմա լցված է ուսանողների խմբով, հյուրասենյակում այլևս կանգնելու տեղ չկա: Բոլորի հայացքներում խորհրդավոր ու առասպելական ինչ-որ բծեր են լողում ու խառնվում իրար, ձայնը հուշիկությամբ դուրս է լողում նրանց շարժվող բացվածքներից, կարծես գտնվում են տրոյական ձիու ներսում, ու հաշված վարկյաններ են մնացել, որ դուրս գան նրա միջից, գրավեն քաղաքը՝ ընկած իրենց ոտքերի տակ:
Մի անգամ էլ ես պտտվում, զննում սենյակները, մտնելով հյուրասենյակ՝ մոտենում ես պատուհանին, նայում ցած, փորձում գտնել կատվին, չի հաջողվում: Քսվելով մարդկանց՝ մոտենում ես ելքին, հետո նորից պտտվում ես, մտածում, որ գուցե սենյակների պտուտաձև կառուցվածքը մտածված է արվել՝ հիշեցնելու Դոստոևսկու անզուսպ սերը ռուլետկա խաղի նկատմամբ: Բադեն-Բադենում այդ միֆականացված մարդը, ով այդպես մաքուր կարողացել է տեսնել մարդկային հոգիները, մտնում է խաղատուն ու տանուլ տալիս իր վերջին գումարները: Չէ՞ որ ռուլետկան պտտվող կլոր է, ինչպիսին Աստված էր անտիկ պատկերացման մեջ, և ռուլետկայից կարելի էր պահանջել այն, ինչ չէր տվել Աստված:
Աստիճաններ են ոտքերիդ տակ, ու դիմացովդ վեր բարձրացող մարդիկ, ովքեր դեռ ժպտալով զրուցում են իրար հետ, իսկ այնտեղ մտնելուց հետո համրանում են: Չէ՞ որ տրոյական ձիու ներսից պիտի ձայն չգա, չէ՞ որ ոչ ոք գլխի պիտի չընկնի, որ տանը լինելը դեռ չի նշանակում հյուրընկալվել, որ օդանավից օդանավակայան իջնելը դեռ չի նշանակում լինել քաղաքում, որ գիրքը ձեռքումդ բռնելը դեռ չի նշանակում…
Աստիճանները որպես Սիզիփոսի չորացած արցունքներ, ու ներսիդ քարերը, որոնցից այդպես էլ չկարողացար թոթափվել. նայելով խազապատ հայելուն՝ չդիմացար ու սկսեցիր շոշափել: Շոշափել՝ նշանակում է փնտրել գոյությանդ ապացույցը, համոզվել, որ զգացողը հենց դու ես, այլ ոչ մեկ ուրիշը: Չէ՞ որ երիտասարդի համար կարևոր է միայն իր զգացածը:
Թանգարաններում մենք փնտրում ենք մեզ՝ մեր գոյության արդարացումն ու հիմնավորումը: Նայում ենք նկարներին հույսով, որ ուր որ է նրանք կսկսեն խոսել մեզ հետ: Չէ՞ որ մենք երիտասարդ ենք: Մեր ապագան առջևում է: Մենք դեռ կարող ենք գերազանցել նրանցից ցանկացածին, ու բոլորը պետք է հետևեն մեր գաղափարներին: Բոլորը, չգիտես թե ինչու, բայց պետք է օգնեն մեզ, որպեսզի մենք էլ մի օր դառնանք տրոյական ձի ու հանգրվանենք մեր երազած քաղաքում, սպասենք մեր մեջ լցվողներին: Երբ դու երիտասարդ ես ու կարդում ես վեպեր, քեզ թվում է, որ դու էլ կարող ես նույնը անել, մեծ բան պետք չէ դրա համար: Քանզի դու չես նկատում գրքի մեջ կուտակված ժամանակը, դու տեսնում ես միայն արդյունքը, ներկան: Իրական ընթերցողը զգում է նաև գրքի մեջ կուտակված ժամանակը, որը գիլիոտինի պես անընդմեջ շրխկում է նրա գլխին՝ կտրելով իրականությունից: Երբ Դոստոևսկին երիտասարդ էր, նա էլ էր փորձում փոխել աշխարհը, նա էլ էր հեղափոխական, հետո, հետո…
Քեզ միշտ ավելի շատ են հետաքրքրել այն գրողները, ովքեր մահացել են երիտասարդ տարիքում: Նրանք չեն հասցրել հասկանալ երիտասարդության պատրանքը կամ հասկանալով չեն ցանկացել դուրս գալ այնտեղից: Մեծ վեպ գրելու համար պետք է երկար ապրել, պետք է համակերպվել ծերանալու մտքին, պետք է պատրաստ լինել սեփական տրոյական ձիերի գրոհներին:
Վերջապես ցած ես իջնում:
Սիզիփոսի արցունքները նույպես վերջանում են, այդ պատճառով աստիճանը միայն հատվածներ է միացնում իրար:
Ընդունարանում իրարանցում էր, մի կատու էր մտել ներս ու դիվային ֆշշոցով վազում էր այսուայնկողմ, գցում էր տաղավարի վրա դրված գրողի վաճառվելիք լուսանկարներն ու լուցկու տուփերը, որոնց վրա նույնպես նրա դեմքն էր: Անվտանգության աշխատակիցները ոչ մի կերպ չէին կարողանում բռնել կենդանուն, իսկ զբոսաշրջիկները զարմացած նայում էին կատաղած կատվին: Աշխատակիցների խոսքերից հասկացվում էր, որ այդ կատուն առաջին անգամ չէ, որ ներս է մտել:
Նրանք չորս կողմից շրջապատել են կենդանուն: Նրանցից մեկի ձեռքին բավականին մեծ արկղ է: Կենդանին կարծես հասկանալով, որ դիմադրելն ապարդյուն է, խփվում է արկղին: Աշխատակիցները փակում են այն ու դուրս հանում: Արկղից լսվում է, թե ինչպես է կենդանին եղունգներով քերում պատերը:
Դու մոտենում ես վաճառողին, մի քանի հուշանվեր գնում ու դուրս գալիս:
Տեսնում ես դռանը մոտեցող երիտասարդների մի մեծ խումբ, մտովի խառնվում ես նրանց խմբին ու նորից բարձրանում վերև, սկսում պտտվել…
Քաղաքի ձայները փշրում են ցանկացած խորհրդավորություն ու քեզ նորից տեղափոխում փողոց: Չգիտես ինչու մտածում ես, որ աշխատակիցները սպանել են կատվին իր վայրենի պահվածքի պատճառով:
Ոտքերիդ տակ հավաքված քաղաքային աղավնիները մոտոցիկլետի ձայնից բարձրանում են օդ ու իրենց թևերից ցած գցում գիտակցումը, որ շուտով երիտասարդներով լցված բոլոր տրոյական ձիերը բացվելու են, ու քաղաքները նորից են գրավվելու: Երիտասարդները կանգնեցնելու են միապետի ընտանիքը պատի տակ ու անվերջ կրակելու են նրանց ուղղությամբ, հետո՝ բոլորին, ովքեր կփորձեն հիշել նրանց մասին… Մարդկային պատմությունը ծերացող միապետերի պատմությունն է միայն…
Կատուներն ինը կյանք ունեն, մինչև այժմ Տրոյայում բացահայտվել է ինը հնագիտական շերտ՝ ինը աստիճան դեպի ծերություն:
Դու գնում ես աղջկա հետ հանդիպելու, դու համբուրելու ես նրան, պատմելու, որ եղար Դոստոևսկու տանը, որ կատու էր մտել այնտեղ…
Երիտասարդները սիրում են հյուր գնալ, սիրում են հիանալ ու խանդել: Նրանց համար նշանակություն չունի մեծ գրողի մահը, քանիոր մեծ գրողն օբյեկտիվորեն ավելի նման է միապետի, ինչպես որ մեծ բառն է հատուկ նրան, իսկ երիտասարդը բնածին ատելություն ունի ցանկացած իշխանության հանդեպ:
Միշել Ֆուկոն ու Ժիլ Դելոզը երկար զրուցեցին իրար հետ՝ մտավորականի ու իշխանության փոխհարաբերության մասին: Դու կարդացիր նրանց զրույցը առավոտյան սուրճ խմելիս: Դու կիսում ես նրանց մտքերը՝ կորչեն Շառլ դը Գոլները, բոլոր հայտնի ու անհայտ իշխողներն ու նրանց կամակատարները: Դու պատրաստ ես դրա համար դուրս գալ փողոց, նույնիսկ Դոստոևսկու պես 4 տարի անցկացնել աքսորավայրում (պատրա՞ստ ես), բայց երբեք չես կարող ինքդ քո ներսից դուրս հանել միապետին, ում ներսիդ հեղափոխականներն արդեն հարյուր անգամ կանգնեցրել են պատի տակ ու կրակել վրան: Չես կարող միջիցդ դուրս մղել մեծ վեպ ստեղծելու ցանկություն-պահանջը, որովհետև դու դեռ բավական երիտասարդ ես, որպեսզի Տրոյայի պես համակերպվես նոր շերտերով ծածկվելու անխուսափելիությանը…
Սյուրռեալիզմը ստեղծողները երիտասարդներն էին, բայց հենց նրանք էլ ծերանալով սպանեցին այն: Դոստոևսկին կյանքի վերջում դարձել էր միապետական: Երտասարդ տարիքում իշխանության կողքին լինելը թվում է անըմբռնելի մի բան, նույնիսկ՝ ծիծաղելի, սակայն բոլոր երիտասարդներն իրականում պայքարում են իրենց սեփական միապետության համար: Նրանք ռուլետկայի մեջ պտտվող թվերն են: Նրանք բոլորը վստահ են, որ գնդակի կայանման ամենահարմար վայրն իրենք են:
Քաղաքակրթությունները վերացնում են երիտասարդները ու ծերանալով՝ ստեղծում նորերը, իսկ ինչ-որ հատուկ օրերի այնտեղ ներխուժում են խրտնած կատուները և հիշեցնում մոտալուտ երկրաշարժի մասին:
Ռուլետկան պտտվում է նոր արագությամբ, գնդակը գլորվելով ընկնում է պտույտի մեջ, շունչդ պահած սպասում ես… Սպասասրահ, մանկական սենյակ, հյուրասենյակ, աշխատասենյակ, ննջասենյակ, միջանցք, աստիճաններ… Գնդակն ընկնում է փոսիկի մեջ, դու ուրախությունից տեղդ չես գտնում: Դու շահել ես, սակայն կողքիններդ անտարբեր նայում են քո կողմը: Նրանց համար միևնույն է քո հրճվանքը: Նրանք ունեն իրենց սեփական գնդիկները: Նրանք նույնպես կարող էին շահել…
Սենյակումդ՝ իրար գլխի լցված գրքեր: Դու քայլում ես առաջուհետ, ձախուաջ, վերցնում այս գիրքը, հետո թերթում այն, կարդում մի քանի էջ: Դուրս ես գալիս, նստում երթուղային: Հիմա չես հիշում, թե որ համարը: Իջնում ես, չես հիշում, թե որտեղ: Տեսնում ես մի ծանոթ աղջկա: Հրավիրում ես սուրճ խմելու: Քայլում եք: Սուրճ եք խմում: Նա քեզ համերգի է հրավիրում: Համերգն ավարտվում է: Ճանապարհում ես նրան տուն: Քայլում ես՝ անդադար, անվերջ: Չես հոգնում՝ երևի դեռ երիտասարդ ես: Ծխում ես: Կատուները վազում են դիմացովդ, մարդիկ՝ նույնպես: Ամեն ինչ շարժվում է, ամեն ինչ պտույտի մեջ է: Քայլում ես: Որտե՞ղ ես կանգնելու, որտե՞ղ է ամենահարմար փոսիկը…
—————
*. Ծագում է հին հունարենի Θεόδωρος բառից, որն էլ նշանակում է Աստծո պարգև:
