— Ինչո՞ւ եք խոսքում անընդհատ կրկնում՝ հասկանո՞ւմ եք…
— Կրկնո՞ւմ եմ… չգիտեմ…
— Ուզում եք հասկացվա՞ծ լինել…
— Գուցե… բայց ավելի շատ ուզում եմ լավ զգալ կամ, ավելի ճիշտ կլինի ասել, վատ չզգալ։ Հոգնե՜լ եմ, հասկանո՞ւմ եք, հոգնե՜լ…
— Հիմա Նունեին կասեմ՝ Ձեզ համար մանդալա միացնի ականջակալներով… Փորձեք կենտրոնանալ։
Հոգեբանն աղջկան ուղեկցեց հարևան սենյակ: Նույն օֆիսային տարածքում զարմանալիորեն երկու տարբեր սենյակներ էին: Ընդունարանի աղջկա սենյակի դուռը նոր էր տեղադրված և հուշում էր, որ տարածքը վերջերս է վերանորոգվել։ Այդ էր վկայում նաև մուտքի դռան երկու անկյունների շինարարական փոշին։ Հոգեբանի սենյակի դուռը դեռ պահպանում էր տան նախորդ տիրոջ ներկայությունը: Պետք է որ նախկին տերը չափազանց ծեր տարիքում եղած լիներ… մահացած… Առավել հավանական է, որ կին է եղել: Հոգեբանի սենյակի դուռը, իսկ ավելի ճիշտ՝ մեջտեղից բացվող երկու դռնակները, որոնք խցկվել էին մեկ դռան համար կտրված տեղում, ծեր կնոջ հոգնած կոպեր էին հիշեցնում, գուցե որովհետև դռան կիսաթափանց ապակիները խիտ շագանակագույն էին, և դրանցից կատվախոտի բույր էր արտազատվում։ Սուր բույրը հիմնականում չքացել էր, բայց մոլեկուլները դեռ շարունակում էին ծուլորեն փռված մնալ ապակիների վրա։ Օֆիսը կամ նախկին տունը պանելային բարձրահարկ շենքում էր, իսկ շենքի մուտք պետք էր բարձրանալ վեց աստիճանով։ Այդպիսի շենքեր շատ կային քաղաքի՝ հատկապես աղքատիկ թաղամասերում։ Դրանցից երբեմն խոնավ ցեմենտի հոտ էր գալիս, իսկ մնացյալ դեպքերում թվում էր, թե ցեմենտը չորացել է, իսկ փոշին՝ ոչ։ Գուցե փոշին առհասարակ չի էլ չորանում, միայն խեղդում է։ Այս շենքը տհաճորեն տարբերվում էր հարևանությամբ կանգնածներից. ավելի բարձրադիր հատվածում էր ու դրա հետևանքով առանձնակի ճնշող տեսք ուներ։ Կանգառը շենքից քայլքի երեք րոպեի հեռավորության վրա էր… Միայն թե հոգեբանի կարիք ունեցող մարդու համար սա խիստ անբարենպաստ ճանապարհ էր։ Շենքը վերևում էր, և բարձրանալիս թվում էր, թե խնդիրներն ամբողջ ծանրությամբ սեղմում են կուրծքդ, ապա՝ ճակատդ, իսկ հետո՝ մտնում գլուխդ, հետո՝ զզվեցնում։
Բայց հոգեբանը հրահանգել էր կենտրոնանալ, ուստի՝ Բիայնան դրեց ականջակալները։ Հնդկական թառի ելևէջները սողացին աորտա, ու մի պահ թվաց, թե երակը կոկորդում կուլ կտա։ Կուլ տվեց։ Ուղեղն ու ականջները թրթռալով ընդունեցին օտար, բայց խաղաղեցնող ելևէջները։ Նունեն ինչ-որ սպիտակ թուղթ էր տվել նրան, որի վրա պատկեր էր՝ սև սիմվոլներից կազմված նկար կամ, ավելի ստույգ, շրջանի մեջ սիմվոլներ։ Դրանց արանքները դատարկ էին, սպիտակ։ Գունավոր մատիտների առկայությունը հուշեց, թե ինչ պետք է անի։ Բայց այն միտքը, որ դրանք վերջում նայելու է հոգեբանը, Բիայնային թույլ չէր տալիս ներկելիս գույներն անգիտակցաբար ընտրել։ Վախեցավ սևը գործածել, դեպրեսիվ նշան է, շագանակագույնն էլ պիտի դեն նետել, սկսեց մանուշակագույնով։ Այդ գույնն ամենասիրելին է, բայցի այդ՝ չհիշեց, թե մանուշակագույնի բացասական նշանակության մասին որևէ բան կարդացած լիներ։ Դեղինը… զզվելի գույն է, բայց երևի լուսավոր թվար բժշկին, թեև դրանից ձիթապտղի ձեթի համի հիշողություն է առաջ գալիս ու միանգամից ործկումի ռեֆլեքսն առաջ մղում։ Դեն նետեց։ Դեղին մատիտը գլորվեց սեղանով ու ընկավ համակարգչի էկրանի հետևը։ Մատիտի մի մասը դեռ երևում էր ու նյարդայնացնում Բիայնային։ Ցուցամատով ու բթով, խորշելով, վերցրեց նրա ծայրից ու նետեց ավելի հեռու։ Հիմա այլևս չի երևում։ Կանաչը հանգստության նշան է. շատ ներկեց կանաչով։
Երկնագույնը չափազանց անհոգ է. զզվելի թվաց նրան՝ հիշեցնելով միշտ ժպտացող մարդկանց, որոնք, իբր, բոլորին սիրում են։ Բայց հետո հիշեց, որ դեղինով ներկված հատվածները չափազանց յուղոտ են, ու երկնագույնով կարող է կոտրել երանգը։ Երկնագույնը ջրի մասին հիշեցրեց, թեթևացրեց դեղինի ծանրությունը: Այնուհետև մտածեց, որ ձեթը ջրում չի լուծվում, ու նյարդերը տեղի տվեցին։ Վերջապես թքած, թե ինչ կմտածի հոգեբանը, միևնույն է, առողջ լիներ, չէր գա այցի։
Վերցրեց սևն ու ներկեց մնացածը, անգամ՝ պատկերի՝ սևով տպված եզրագծերը։ Զայրույթից ոտքերի մատների արանքներում արյունը տաքացել էր, և ոտնամատներով իրեն ճմկթում էր, որ այրոցը տանելի դառնա։
Երբ երաժշտությունն ավարտվեց, ականջակալներում սկսեց հնչել մետաղի ուժգին և անդադար դզզոց։ Այդ ձայնի նման մետաղական ձայն է լսվում, երբ փչացած բարձրախոս են միացնում։ Միայն թե բարձրախոսի դեպքում սուր ձայնը շուտ է կտրվում, իսկ այստեղ անընդհատ պնդորեն հոսում է: Բիայնան ականջակալները հանեց ու գնաց Նունեին փնտրելու։ Օգնականն զգալով կտրուկ շարժում սենյակում՝ դուրս եկավ Բիայնայի դեմ դիմաց։
— Դզզոց միացավ… ինչ-որ բան շարքից դուրս եկավ…
— Ալֆա ալիք է միացված: Երաժշտության տակ չէիք լսում։
— Այսինքն՝ այսքան ժամանակ միացված էր երաժշտությանը, ու ես չէ՞ի զգացել…
— Այո, ուղեղն անջատում է ալիքը, և միաժամանակ միացվածը չեք լսում։
— Նկարն ավարտեցի։
— Հետ եկեք սեղանի մոտ։ Բժշկուհին հարցեր է թողել Ձեզ համար։ Առաջարկում ենք հարցեր, որոնք վերաբերում են Ձեր բնավորությանը։ Եթե Դուք համաձայն եք հարցադրման հետ, խնդրում եմ դիմացը դնել + նշանը, եթե ոչ՝ -: Հարցերի շուրջ երկար մի մտածեք, քանի որ գոյություն չունեն ճիշտ կամ սխալ պատասխաններ։
— Չկան ճիշտ և սխալ պատասխաննե՞ր…
Ի՞նչ է սա նշանակում: Կարծես ուզեց ասել՝ կապ չունի՝ ինչ աստիճանի խելագար եք Դուք՝ սկսնա՞կ, թե՞ լրիվ խախտված, մենք ցանկացած դեպքում կկարողանանք սոսնձել Ձեզ սոցիումին։
Հարցերը մեկը մյուսի հետևից ստանում էին իրենց պլյուսն ու մինուսը։ Դրանք սկզբում պարզունակ թվացին, բայց ամեն պատասխանից առաջ Բիայնան փորձում էր գտնել, թե որտեղ է դրված թակարդը։ Սկզբում թակարդներն ակնհայտ էին։ Օրինակ՝ երկրորդ հարցը՝ զգայո՞ւն եք Դուք արդյոք վիրավորանքների հանդեպ:
Առանձնապես մեծ ուղեղ պետք չէր հասկանալու համար, որ խոցելիության աստիճանն են ստուգում։ Թաքցնելու բան էլ չկար. Բիայնան զգայուն էր վիրավորանքների հանդեպ, և սա այն հարցը չէր, որը ծածուկ են պահում հոգեբանից։ Այն, ինչը թաքցնում էր, ուզում էր ամբողջապես ավելի խորը անկյունում պահել, բայց խաղն այն էր, որ սպասում էր, թե ինչպես է բժիշկը բացելու կծիկը, ու չնայած իր ուժեղ դիմադրությանը՝ ինչպես է գտնելու վիրավոր օջախը։
— Որևէ բան անելուց հետո Դուք սկսում եք կասկածել՝ արդյո՞ք ամեն բան ճիշտ եք արել, և չեք հանգստանում այնքան ժամանակ, մինչև չեք համոզվում, որ ամեն բան ճիշտ եք արել։
Հասկացավ կասկածամտության աստիճանի ստուգման հարցը: Մտածեց, որ ինքը հիմնականում կասկածամիտ է, ու պլյուսը չհապաղեց։
Այդպես մեկը մյուսի ետևից հոսում էին պարզունակ թակարդներով հարցերը, երբ վերջապես հանգեց ուղիղ հարցերին. «Դուք կարո՞ղ եք հավ կամ ոչխար մորթել»։
Հա՞վ կամ ոչխա՞ր… մորթե՜լ…
Այնտեղ շոգը վառում է ճակատդ: Այդպես է նաև Երևանում, բայց Երևանը ճանապարհի նախավերջին կայարանն է, իսկ կայարանը քաղաքի դեմք չունի։ Երևանը դեռ գոյություն չուներ։ Իսկ այնտեղ՝ վերջին կայարանում, լինում էր տարվա շոգ եղանակին։ Մեկնում էր յուրաքանչյուր տարի։ Ու ամեն տարի բակի շունը միևնույն անունն ուներ՝ Մոսիկ։ Մոսիկը տանտիրուհու եղբոր անվան նման էր, միայն թե եղբոր անունը Միսիկ էր՝ մեսիայի հնչյունափոխված ձևը։ Մոսիկը սկզբում մեծ էր՝ առաջին հիշողության մեջ։ Հաջորդ տարի նախկինի նույնանուն ձագն էր։ Պառավն էր ասում, որ նախորդ Մոսիկի ձագն է։ Երրորդ տարում Մոսիկը չէր փոխվել: Տասը տարվա մեջ շունն անընդհատ փոխվում էր. միայն անունն էր նույնը ու ականջի տիզը։ Բիայնան չէր տարբերում շան ցեղատեսակները, բայց այդ շներից հաճախ էին հանդիպում փողոցներում։ Մի անգամ՝ հիշողության միջանկյալ վեցերորդ տարում, մոսիկներից մեկը սեղանից նոր թխած հաց թռցրեց։ Բիայնան երբեմն սիրել էր այդ սեղանը, որն արդեն մասմաբ ժանգոտած էր, հատկապես այն հատվածներում, որտեղ վերևից խաղողի քաղցր պտուղներ էին ընկել։ Դրանք ակնթարթորեն չորանում էին սրտխառնոցի աստիճանի շոգից մինչև պառավը կհասցներ մաքրել կիսաչոր հատերի հետքերը։ Մաքրելը մաքրում էր, բայց հետքերը դրոշմվում էին երկաթե սեղանին: Այդ մասերում ժանգը, բորբոսի նման ծաղկած, տարածվում էր։
Հաջորդ օրերին բենզինի հոտը խառնվում էր տհաճ շոգին։ Վերջին կայարան հասնելիս միշտ այդ նույն հոտն էր փչում։ Դրան գումարվում էր ավանդական դարձած փսխոցի բույրն ու արդյունքում՝ քթանցքերից մեկում համառորեն մնացած սննդի կտորը, որը տանջում էր երկար, մինչև դուրս կգար։ Իր վերադարձից ավելի վաղ Բիայնան բենզինի հոտ այլևս չէր սպասում: Բայց այս անգամ անծանոթ տղաներ մտան դարպասից ներս։ Պառավը չանչեց: Բռնեց Մոսիկի մեջքից: Տղաները հաստ պարանով կապեցին շան ոտքերը: Պառավը նրան գցեց ձյութապատ պարկի մեջ։ Բիայնան հիշում էր միայն իր սրտի նյարդային հարվածները և օդը, որ այս ու այն կողմ վազելիս ավելի սառն էր թվում, և մատները, որոնք թրջվել էին աչքերը փակելիս, և ատելության սև դաշտը, որը կատաղորեն պոկվում էր գանգի հատվածից, գնում դեպի պառավը ու չքանում նրա անդրդվելիությունից:
Հաջորդ օրը նոր Մոսիկ բերեցին։ Պառավը փետրահան էր անում հենց նոր մորթած հավը։ Նա շուրթերը սեղմել էր: Քթի տակ՝ շուրթերի վերևում, խոր կնճիռներ էին, որոնք թելադրող ուժ էին՝ սև ուժի դրոշմը։ Խանձած մսի հոտն արագ անհետացավ։
— Դուք կարո՞ղ եք հավ կամ ոչխար… մորթե՜լ…
«Բարեկամություն» մետրոյի մուրացիկները թեև նույն խավից էին, ու Բիայնային թվում էր, թե բոլորն իրար ճանաչում են, բայց տպավորություն կար, թե նրանք միմյանցից տարբեր աշխարհներից են։ Մի կին, որից վախենում էր և այդ պատճառով մի քանի մետրի հեռավորությունը չէր խախտում, նստած էր Կիևյան փողոցից մետրո տանող գետնահարկ խանութի վերին հարթակին։ Նրա նստած հատվածը սևացել էր, ու քարը ճենճի գույն ստացել։ Երեկոներին նա նստում էր քարին, դանակով ոսկորից առանձնացնում փտած մսի մնացորդները, որոնք երևի հավաքել էր խանութի աղբարկղերից։ Ոսկորները նա տալիս էր շներին։ Ամռանը շներից երկուսն էին շրջում հետը, իսկ ձմռանը նրանց թիվը կարող էր հասնել հինգի, յոթի։ Ցուրտ գիշերներին կինը քնելու համար պառկում էր գետնին՝ փողոցում, իսկ շները շրջափակում էին տարածքը, պառկում նրա կողքին, պետք եղած ժամանակ՝ պաշտպանում… Հեռվից զգացվում էր, որ շներով կինը ոչխարի միս է քերում, գուցե այն պատճառով, որ ոչխարի հնացած մսից ամենածանր հոտն էր փչում։
— Կարո՞ղ եք հավ կամ ոչխար… մորթե՜լ…
Բիայնան նշեց բացասական պատասխանը։ Միայն թե հիմա կպչուն մի միտք խուժեց գիտակցությունից ներս. արդյո՞ք մորթմանն ականատես լինելը արդեն իսկ չի նշանակում ակամա ձեռք բերել նույն հոգեկան աղճատումը, ինչն ունեցել են այն անողները։
Բայց քաղաքը չափազանց սիրելի էր իր նողկալի տեղերից փախուստի վայրեր ունենալու շնորհիվ: Այդ փրկօղակները դեռևս հետ էին պահում նրա բնակիչներին՝ հատելու այն սահմանը, որից այն կողմ քաոս է: Բիայնան չգիտեր, թե որ բանաձևն է իր համար կիրառելի:
Դուրս եկավ առանց հրաժեշտի, ու անկանոն քայլերը տարան հեռու: