«Նառան որոշել է ամբողջ կյանքում գրո՞ղ լինել»,- ասել էր քեռակինս դեռ առողջ ժամանակ: Երևի տխրել էր, որովհետև դպրոցում աշակերտներին գրողների մասին ինքն էր պատմում: Կուզեի նրա հետ նկարված լինել, բայց քանի որ մահվանը մոտ ծերերին ենք համարում, գյուղում ամեն առիթով տատիս հետ եմ նկարվել:
Երբ հասանք գյուղ, քեռակնոջս արդեն սիրուն հագցրած պառկեցրել էին երկրորդ հարկում: Պառավներն, ովքեր բոլոր թոռների հետ իրենք մեջտեղում նստած նկարներ ունեն, եկան շարվեցին սիրուն քեռակնոջս դագաղի մոտ: Հենց տատս ուզում էր ամեն մտնողի հետ բարձր երգ ասել, քույրերս սաստում էին, ինքն էլ զարմանում էր` բա նստել եմ, մի բան չասե՞մ: Հետո քույրերս ասում էին` նա է իրենց մոր մահվան պատճառը, որ իրենց մայրը հրեշտակ էր, հայրը ընտանիքի տղամարդ չի եղել: Մայրը մի անգամ փորձել է գնալ գոմում ինքնասպան լինելու, Անուշը լաց է եղել ետևից, քեռակինս վերադարձել է, գրկել աղջկան ու երկար լացել են: Ես ասում եմ` երեխեք, լավ, նրանք ծեր են… Էլի եմ ուզում բաներ ասել (քեռակինս վախեցել էր` գրող եմ դառնալու):
-Մորս տեղը պիտի պապն ու տատը լինեին,- ասում է Անուշն ու փոքր ժամանակվա պես լաց լինում: Հետո էլի ասում է` մամաս հղի է եղել, արնահոսել է, տատդ ասել է` բարձ դիր մեջքիդ տակ, քնի, կանցնի:
Նոր ցավակցողներ են գալիս` տատս աչքերն է ոլորում` տեսնի թոռներից կողքին մարդ չկա, բարձր լացի: Քեռիս էլ համաձայն չի տատիս բարձր լացին: Աղջիկները ցավակցողների ներկայությամբ լաց չեն լինում: Էդտեղ միմյանց ատում էին, միակ հրեշտակը քեռակինս էր:
Գյուղի գերեզմանոցն արտերի մեջ է, քեռուս տունը` մոտիկ: Մինչև քեռակնոջս յոթը` արտի մեջ մի նեղ արահետ է գոյանում. հո քամին պսակները չի շրջել, հո անասուն չի մտել, հողաթումբը չեն տրորել, ու քեռիս ժամը մեկ գնում-գալիս էր: Նա սիրում է իր ուսուցչուհի կնոջը: Ասում էր` երբ ուսուցչուհի են ասում, ես գրականության ուսուցչուհի եմ պատկերացնում, մնացածները դասատու են:
Ես ուսուցչուհուց էլ եմ անցնում, տեսնում եմ` տատս, մահը, թուքը, արահետն ու քեռակինս գրականություն են:
Երեկոյան լուսավոր սենյակի մեջտեղում մենակ են մնում. քեռիս, երեք աղջիկներն ու համեստ մահացած քեռակինս… Ես` որպես գրականություն, չեմ խառնվում նրանց ընտանիքի վերջին հանդիպմանն ու հրաժեշտին: Խոսում են չորսով` հերթով: Քեռակինս մահացած ժպտում է, իրոք ժպտում է: Քեռիս աղջիկներին ասում է` ձեր մաման աշխարհի ամենահամեստ մաման ա, վաղը լավ ճամփու կդնեք: Հեկեկում է:
Ես` էլի գրականություն, լաց եմ լինում:
Վաղը բոլոր աղջիկներով գրկում ենք ծաղիկները, քեռակնոջս հենց ետևից գնում: Ծաղիկների գլուխները չենք պոկում, գցում ցեխի մեջ, որ ետևից եկող թափորը վրայով չանցնի: Անին ասում է` մամաս էս ծաղիկների պես էր (Անին էլ է հարցնելու` էդպես բա՞ն եմ ասել):
Որոշում եմ` հենց գնանք տուն` մամայիս ու պապայիս հետ կլուսանկարվեմ:
Մառախուղը դագաղ բռնողներին, մեզ շրջապատել է, միայն քեռակինս, մառախուղի մեջ ժպտալով, շորորվելով, գնում է, հասնում:
Նրա չաղլիկ-ծեր մայրը հողամասը փոցխելիս թփի մեջ թաքնված մեն-մի մանուշակ էր տեսել, քաղել, խոնավ թղթի մեջ փաթաթել ու հևիհև գնացել հիվանդ աղջկա մահճակալի կողքին կանգնել, կեսլաց-կեսծիծաղով, ձեռքերը դողդողալով` վերջին գարունը նրա ափերի մեջ էր դրել:
Գայուշն ասում է. «Մաման մահվան նախորդ օրը երկար խոսել է հետներս, ասել է` Նառան գրող կդառնա»:
Պիտի Անիից ճշտեմ` քեռակինս հաստա՞տ էդպես բան է ասել…
Հետո սեղանին դրված բջջայինը, պայուսակը, ժամանակակից իրերը չկարողացան նրա հետ առնչություն ունենալ, մահը հեռացրել էր նրան իմ ժամանակից: Իրերի անտերությունը մահվանն ինձ էր մոտեցրել: Քեռակինս գնացել-հավասարվել էր հազար տարվա մեռելներին:
Էսսե` Աննա Դավթյանի «Հետոյի գրություն»-ը հավանելով
Տպագրվել է «Գրեթերթ», 2010, թիվ 1
