Երևանը նախևառաջ երազանք է: Հետո՝ երբ իրականացնում ես իր հետ լինելու երազանքդ՝ Երևանը դառնում է երևի թե բարդույթ: Նա քեզ դիմավորում է ստորացնելու մոլուցքով: Ավելի ճիշտ՝ ինքը չէ, նրանք, որոնց թվում է, թե Երևանն իրենց բարդույթը չէ: Հանձնվում է մաս-մաս, մետր առ մետր՝ ոչ միանգամից: Ու այդ ամեն մասի, ամեն մետրի՝ քոնը դարձնելու ընթացքը երբեմն կարող է չավարտվել: Ես չգիտեմ որևէ մեկին, ում Երևանն ամբողջովին հանձնվել է: Ես դժվարությամբ եմ ասում՝ իմ Երևան: Ես չեմ համարձակվում ասել՝ իմ Երևան: Ես կարող եմ ասել՝ էս ծառն իմն է, էս քարն իմն է, էս փողոցն իմ է… Ես չեմ կարող ասել՝ Երևանն իմն է: Երևանում ապրելու յուրաքանչյուր օր, ուրեմն, բարդույթ հաղթահարելու օր է:
…Դպրոցական տարիներին հեռավոր մեր գյուղից Երևան ընկնելու դեպքում իմ երազանքը գազանանոցն էր, Մանումենտի կարուսելներն ու ատրակցիոններն էին, գույնզգույն ու փայլփլուն ամեն ինչը, ու հիմա եմ հասկանում, որ ուսուցիչներիս երազանքն էլ նույնն է եղել, ու երբ դասարանով էինք Երևան գալիս, մեր «տուրիստական մենյուն» անընդհատ կրկնվում էր, ու ուսուցիչները մեզնից ավելի հրճվանքով էին նետվում դեպի Մանումենտի կարուսելները…
Ու Թումանյանը, Չարենցը, Իսահակյանն ու մյուսները մնում են միայն որպես դասերի թեմաներ ու գրքերի հեղինակներ, ու Երևանը այդ տարիներին երբեք չասոցացվեց որպես քաղաք, ուր թանգարաններ էլ կան՝ Երևանը գազանանոցն էր, Երևանը՝ Մանումենտն էր…
Հետո եղավ Երևան-համալսարանը, բայց ապրելը շատ դժվար էր, ֆակուլտետում մի ժամանակ, գոնե տղաների շրջանում, տարօրինակ բարքեր կային, երբ քննությունից կտրվելն ավելի պատվաբեր էր, քան քննությունից գերազանց ստանալը, ու թանգարան գնալն էլ «կայֆավատի» թեմա կարող էր լինել, իսկ դրանից խուսափում էի ամեն կերպ, առանց այն էլ՝ գյուղացու իմ ամաչկոտությունը, շփվելու դժվարությունները, բարձր հասակս, որ խանգարում էր աննկատ մնալ, արդեն իսկ լիուլի հնարավորություն էին տալիս դրա համար, իսկ անընդհատ անփող վիճակն ավելի էր խորացնում բարդույթներս:
Հետո դասախոս էի, ու երևի իմ ուսանողներից շատ քչերը, հնարավոր է՝ ոչ ոք չգիտի, որ գրողների ու արվեստագետների՝ երևանյան թանգարաններում լինելու իմ երազանքները իրենց հետ եմ իրականացրել: Չգիտեն, որովհետև դասախոս լինելու իմ բարձրությունից ես դա անկարող էի խոստովանել, մանավանդ որ՝ նրանց «թասիբի գցելու» նպատակով իբր այսքա՜ն տարի որևէ գրողի թանգարանում եղած չլինելու թերացման համար ամոթանք տալու անհրաժեշտություն կար:
Չգիտեմ՝ իրենք հիշում են, թե չէ այդ հրաշալի չորեքշաբթիները, որ մենք նվիրեցինք թանգարաններ այցելելուն, բայց դա ինձ համար անմոռաց մի շրջան է: Ցավալին այն է միայն, որ իմ՝ իբր առնվազն մեկ անգամ այդ թանգարաններում արդեն եղած լինելու պարագան, իբր ամեն ինչ իմացողի համբավը հոգեբանորեն թույլ չէին տալիս նույն հետաքրքրությամբ ու հափշտակությամբ նայել ցուցադրությունները, լսել ուղեկցողների բացատրությունները…
Առաջինը Եղիշե Չարենցի տուն-թանգարանն էր: Մուտքի դռանը փակցված գրություններից ինձ համար պարզեցի, որ ուսանողների խմբին ուղեկցող դասախոսների համար մուտքն անվճար է, բայց այդ անգամ չհասցրեցի օգտվել դրանից ու վայելել դասախոս լինելու առավելություններս, որովհետև ուսանողներս նախօրոք վճարել ու վերցրել էին տոմսերը, և ինձ մնում էր պատեհ-անպատեհ խառնվել ուղեկցողի բացատրություններին կամ էլ՝ «էդ գիտեմ, տեսել եմ» հերթապահ խոսքն ասել՝ իմ առավելությունը ցույց տալու համար:
— Խանգարում եք, երիտասարդ,- ասաց ուղեկցողը:- Դուք էլ ե՞ք այս կուրսից:
— Ես նրանց դասախոսն եմ,- ասացի:
— Չէ մի,- քմծիծաղ տվեց նա, և դա տրամաբանական էր, որովհետև ընդամենը 2-3 տարի էի մեծ ուսանողներիցս ու հագած-կապածս էլ հեչ դասախոսի չէր:
— Լուրջ,- փորձեցի իրավունքներս պաշտպանել ես:
— Սա Չարենցի հայրն է՝ Աբգար աղան,- շարունակեց ուղեկցորդուհին՝ դիմելով խմբին:
Թումանյանի թանգարանում փորձեցի միանգամից լրացնել բացերը:
— Ինձ տոմս չվերցնեք,- ասացի ուսանողներիս:
Բայց հետո այդպես էլ չկարողացա համոզել, որ դասախոս եմ:
— Չես էլ ամաչում,- ասացին,- 500 դրամի համար սուտ ես ասում:
Ստիպված տոմս գնեցի ու ընկած տրամադրությամբ միացա ուսանողներիս՝ անտարբեր հետևելով նրանց տեղաշարժերին:
— Դու ինչո՞ւ ես եկել թանգարան,- հիմա էլ կպավ ուղեկցորդուհին,- եթե քեզ ոչ մի բան չի հետաքրքրում:
— Էդ դրվագը որ պատմում եք, ես էլ եմ իրենց պատմել, ես նրանց դասախոսն եմ:
Ուղեկցորդուհին փռթկաց:
— Ուզո՞ւմ ես ասեմ, թե այս աղջիկներից որ մեկին ես սիրահարված:
— Էդ ի՞նչ կապ ունի:
— Որովհետև ընկել ետևից՝ եկել ես այստեղ ու ուզում ես նրա ու նրա համակուրսեցիների մոտ քեզ ցույց տաս: Դասախո՜ս:
Չէի հասկանում, թե ի՞նչ տարօրինակ բան կար դրանում, և ինչո՞ւ ինձ չէին հավատում:
Երվանդ Քոչարի տուն-թանգարանում «Դուք էլ ե՞ք այս կուրսից» հարցին միանգամից պատասխանեցի՝ «Հա՜, ախպեր, հա՜», ու ամեն ինչ լավ անցավ:
Հաջորդ չորեքշաբթիներին նույն կարգավիճակն էի պահպանում և դա օգնում էր իսկապես վայելել թանգարանային հարստությունները, ու թե մի քիչ էլ շարունակվեր, արդեն պատրաստ էի խոստովանել, որ ամենուր, որտեղ գնում ենք, առաջին անգամ եմ լինում, որ իսկապես իրենցից մեկն եմ, որ առաջին անգամ իրենց հետ ես էլ տեսա Չարենցի աշխատասենյակը, Իսահակյանի արձանիկների հավաքածուն, Թումանյանի գրադարանը, Քոչարի նկարները, հայ գրողների անձնական իրերը Գրականության և արվեստի թանգարանում, Պարույր Սևակի գերեզմանը և այլն, և այլն, բայց հերթական մի չորեքշաբթի ամեն ինչ ավարտվեց: Գնացել էինք Մարտիրոս Սարյանի տուն-թանգարան ու հանկարծ պարզվեց, որ այն այցելուներ չի ընդունում հենց չորեքշաբթի օրերը: Փորձեցինք ուրիշ օր գնալ, չստացվեց: Հետո էլ ես չուզեցի, որովհետև չէի ուզում խոստովանել, որովհետև չէի ուզում պատմել իմ՝ գյուղացի մանկան երազանքները գազանանոցի ու Մանումենտի մասին, համալսարանական կյանքի բարդույթների մասին, և, վերջապես, չէի ուզում խոստովանել, որ, գրողը տանի, ես իսկապես սիրահարված էի իրենցից մեկին…
Հիմա եմ խոստովանում, ու եթե՝ այս խոստովանությունը նրանք կարդան հենց չորեքշաբթի մի օր, հրաշալի կլինի…