Եթե մեռել եք քնի մեջ, մի քանի վայրկյան սպասեք ու հիշեք այն երազի մասին, որ չեք տեսել, բայց միշտ ցանկացել եք տեսնել: Մի հրեշավոր հարց պատասխան է փնտրում անթարթ աչքից դուրս: Ես ձեռքս եմ վերցնում ածելին, մորթում անկենդանասեր շնատերերին ու նրանց աճյուններից աշտարակ սարքում: Աշտարակի շուրջբոլորը, գրիչը ձեռքիս, գիրք եմ փնտրում, որ պատմեմ  միայնության մեջ գտնվող դատարկ տետրերի մասին, որոնք անկերպարանք արարչի նման լռում են: Մինչդեռ խոսքը սոսկ մի ձև է, որ մեծանում է աչքիս մեջ ու դողացող գիշեր դառնում: Ես կորցրել եմ գերեզմանոցների քարտեզներն ու դատարկ աճյունափոսերի առջև նստած` գարեջուր եմ խմում: Անհաղորդությունից թոքերիցս մեկը պայթում է, ու մարդիկ տներից դուրս են վազում՝ դիտելու հրավառությունը, որ իրար բախվող դատարկ գանգերի հնչյուն է կոչվում: Փողոցում  մարդիկ, անհայտից եկող պայթյունից խելագարված, ցույց են անում եսիմ ում դեմ: Ցուցարարներն իրենց ատամները ցույցից առաջ հանձնեցին ոստիկանական զինված ուժերին՝ ասելով. «Համարեք, որ բոլորիս լավ ծեծել, ջարդել եք ու ցույցը ցրել։ Հիմա թողեք` մեր ցույցը հանգիստ սկսենք»:
Ոստիկանները նայեցին միմյանց ուսադիրների աստղերին, ու աստղաշատ գիշեր եկավ, որ վկայում էր եկող արևային օրվա մասին։ Իսկ ես նայում եմ երաշտահավին, որը կարճ սուլոցներով գտնում է լուսնաստվերի շրջանակի տակ քաքած պառավին ու արցունքներով լի տապանաքարերը գլորում գետի մեջ՝ այն աղից մաքրելու, արևի տակ ցուցադրաբար մի ցնցող հայացք մխրճելու մամռակալած տառերի փոսագծերը: Բայց սա բավական չէ աղմուկից շեղվելու համար: Ես հնարում եմ մի դիցաբանական ֆարս՝ փողոցի իրարանցումը քողարկելու համար:
Ես սպանում եմ ամառային կայծակը՝ այդպիսով վերականգնելով վայրկենական ցրվածությունը:
Աստղաշատ գիշերով վերադառնում եմ տուն։ Չնայած տանը ոչ ոք չէր եղել, բայց տանս աթոռները, բազկաթոռները մինչև ուշ գիշեր դեռ երկար զգում էին իրենց վրա նստածների ծանրությունը։ Մոտենում եմ գրասեղանին, որի վրա դանակով փորագրված է. «Նա չէր կարողանում նորմալ ստեղծագործել, որովհետև գրասեղանը ցածր էր, իսկ աթոռը՝ բարձր։ Մնում էր մաշված վերարկու հագնել, ցիլինդր կրել, ծխամորճը բերանին դնել ու պատերին տխուր քսվելով՝ փողոցում քայլել՝ որպես ոչինչ չգրած աշխարհի ամենահանճարեղ գրող»:
Հյուրասենյակի պատից կախված պլաստմասե տիկնիկն ինձ աչքով արեց: Նայեցի պատուհանից դուրս. լուսին չկար, բայց ամպերից լույս էր ճառագում: Տիկնիկն ամպի լույսի տակ նմանվում էր հոտած բերանից դուրս թռած մի բաղաձայնի, որն այնքան գրգռող, տարփալից էր, որ չէի կարողանում զսպել ժպիտս: «Շուտ վերադարձիր»,- մեկը գոռում է  ականջիս մեջ: Վազելով դուրս եմ գալիս փողոց: Այնտեղ բացօթյա դիակիզարան է կառուցված: Այնտեղ աշխատող կանայք դիակիզում են մի տղամարդու: Մի քիչ հեռվում կագնած է ցուլը: Կանանց աշխատանքը նմանվում է վանող որբերի, որոնք վախվորած շարժումներով կրկնօրինակում են ժամացույցի զարկերը: Ցուլը համբերատար սպասեց մինչև մարդուն դիակիզեն, հետո ներքուստ ծիծաղեց. «Ես ձեռք կբերեմ ցնդած պառավների առաքինությունը»,- մտածեց նա ու կերավ դիակիզվածի մոխիրը։ Նրա մարմինն անկշռելի դարձավ։ Սիրտը նմանվեց ատամի թանկարժեք պլոմբի։ Ներսը ենթարկվեց մի տպավորության, ինչից յուրաքանչյուր նյարդ կկծվեր ու կթաղվեր այն անթափանց հայացքից, որը կենդանու վերջին քուն է կոչվում։ Իր կենդանական մարմինը չքվեց ստվերի տեսքով, և նա ձեռք բերեց մի տղամարդկային մարմին, որը, կարծես, կազմված էր ավելով հավաքված աղբից։ Փտող հումուսում անտրամաբանորեն վայրենությամբ ուզում էր մի բան մնալ՝ ինչպես օրգազմի թարմ գրգիռը, որը թաքուն սիրում են սրբերը:
Աստղերի, լուսնի, երկրի ու հեռվում պտտվող մոլորակների անսովոր ձգողականությունը հողի տակից, ջրի միջից, երկնքից դուրս էր բերում տարօրինակ օդի պղպջակներով լուսատու արարածների, որոնց ամեն մի շարժումը կարծես թե կարող էր իսպառ կործանել երկրագունդը՝ նրա փոխարեն թողնելով կոշտ մազերով լուսանցք, որը կլողար աստղաբույլերի միջով դեպի ջախջախված մարմնանձև ստացած մարմարյա խոնավությունը: Մթության միջից վազելով դեպի ինձ է գալիս երիտասարդ, գեղեցիկ մայրս. «Տղաս, ես ցավերի մեջ քեզ էի փնտրում օրերով, շաբաթներով, որ ծննդաբերեմ քեզ: Ո՞ւր ես կորել»:
Անհանգստությունը, անհարմարությունը գալիս, թաղվում է իմ մեջ, ծանրանում սրտիս, մտքիս, նյարդերիս մեջ ու հարցական նայում ինձ՝ հասարակ գյուղացու անողոքության հասնող միամտությամբ։ Ես հարցականի միջից հարցական նայում եմ մորս: Շոշափում եմ նրան, քանդում մարմնակապերն ու նրան խցկում հայացքիս հարցական նշանի մեջ։
Ուղեղումս անծայրածիր անապատն է փռված, ուր Հիսուսն անվերջ քայլում է՝ ջուր գտնելու հույսով։ Ես վաճառում եմ բոլոր մարդկանց, որ կենդանիներից մի բաժակ ջուր գնեմ Հիսուսի համար: Հիսուսը լիաթոք խմում է ջուրն ու զարմացած նայում աչքերիս։ Իսկ աչքերս զույգ ջրհորներ են, որոնց մեջ նստած՝ ողբում եմ անդույլ մարդկանց ծարավը։ Երեք տարի առաջ չծխած սիգարետս դեռ մոխրանում է՝ ծխալով ինձ է սպասում։ Ծխի հոտն ուշադրությունս շեղում է նրանից:
Քայլերս ուղղում եմ դեպի տուն՝ անընդհատ մտածելով մահվան ու հանգուցյալների մասին: Մահվան գաղափարը հեշտությամբ մտնում է անդրաշխարհ, իսկ գարշահոտող դիակը դեռ սարսռում է դժոխքի պարունակներում: Ես ուզում եմ մեռնել այն միակ ուղեղում, որին օգնության կարող է հասնել միայն ջախջախված դիակը, որ ձեռքին միշտ թեփի տոպրակ է պահում: Մտնում եմ տուն, փռվում մահճակալիս: Հոգնած եմ, բայց քունս չի տանում: Ձեռքս գրպանս եմ տանում, այնտեղից բամբակ ու ասեղ եմ հանում: Ասեղը խրում եմ բամբակի մեջ ու անմիջապես քուն մտնում։ Երազումս միջատը խեժի մեջ մտածում է սրիկա կոմունիստների մասին։ Ձեռքերիս ափերն ինձ չեն ենթարկվում։ Ափս համառում է ու բթամատ դառնում գիրավուն աղջկա հաստ ազդրերի արանքում։ Գրգռված անդամս երկարում է դեպի նրա ոտքերի մանուշակագույն ներկված եղունգները։ Ես չորանում եմ այս կրքի դողի մեջ։ Շրթունքիս վերքը կծիկ է դառնում ու անկյունագծով նրա հետ մտնում լոգարան։ Նա կծիկով օճառում է մարմինը։ Ես հաճույքից ֆշշացնում եմ ու կրճտացնում ատամներս։ Շրջվում եմ խոհանոցում դրված մսաղացի կողմն ու փսփսում. «Մահվանից հետո խոսիր ինձ հետ»։
Լոգարանի սալիկապատ պատին երևում են հորիզոնի ամպերը, որոնք ներծծում են նրա մաշկի գույնն ու մաշկը դարձնում թափանցիկ՝ չնայած նրա միջով ոչինչ չի երևում։ Նրա մարմինը դառնում է դիակ։ Հաճույքս դառնում է տխրություն։ Հանգուցյալի մարմինը չի սառում, բայց նրա օրգանները կորչում են, չքվում, ու նրա դատարկ մարմինը դառնում է ձայնադարան։ Դեղին աստղերը ոչնչանում են հսկայական վառարանում։ Նրանք ճտճտալով ոչնչանում են։ Այդ ճտճտոցներից մեկն արթնացնում է ինձ։ Քնաթաթախ ոտքս դնում եմ հատակին ու ընկնում երազիս ու իրականության սահմանաբաժանի թմբիրի սարդոստայնը, ուր արթնության ի հայտ գալը կլիներ ամենաթաքուն հրաշքը, որ կոգևորեր միլիոնավոր լուսնոտների։ Սա քաո՞ս է։ Չէ, սա ավելի շուտ անմարսողություն է։ Անսովոր աղմուկ է տիրում, կարծես բնությունում կենդանի չկա, մարդաբնակ տեղերում՝ նույնպես: Բոլորը տեղավորվել են իմ սենյակում: Նրանք հանուն ինձ հետ ապրելու հազարապատիկ փոքրացել են, դարձել անտեսանելի։ Փողոցից աղմուկ-աղաղակի ձայներ են գալիս, սուլոցներ, վանկարկումներ։ Լույսը վաղուց բացվել է։  Արևը չկա, բայց ձախ աչքս ուժգին շողարձակում է։ Դուրս եմ գալիս փողոց։ Ցուցարարներն ինձ տեսնելով՝ լռում են։ Բոլորը նայում են աչքերիս ու մատնացույց անում ձախ աչքս։ Կարծես արևը փոխել է ապաստարանն, ու բոլորը շունչները պահած սպասում են, թե ձախ աչքս ինչքան կապրի, որովհետև այդ աչքի երկարակեցությունից է կախված իրենց ճակատագիրը։ Ես առանց նրանց նայելու, աչքերս կախ, նրանց քսվելով, քայլում եմ խիտ ամբոխի միջով։ Անձրև է սկսում՝ անսովոր ծանր կաթիլներով։ Անձրևի կպչուն կաթիլները քերում, թափում են գետնին դեմքիս պեպեններն ու խնամքով թաղում հողաթմբում, որը լավ գերեզմանոց կդառնա մանր ու միջին միջատների, սողունների համար, կամ էլ բերքառատ այգի՝ անտառի կաթնասուն կենդանիների համար։ Ուժեղ քամուց դեմքիս կնճիռները վարդի թերթիկների նման թափահարվում են։ Ես ծերանում եմ՝ կեղտոտելով միջօրեի օդը։ Ես առիթ եմ որոնում, որ չծերանամ։ Ես խոսում եմ, որ չապրեմ։ Ես լռում եմ, որ չընդունեմ ծերությունս։
Նայում եմ ներքև՝ իմ հսկա գրանիտե ստվերին, ուր խոտն անգթորեն հալածված է, ու խոտի անտես շողերը տղայի գրանիտե մազերի մեջ են ապրում, նրա մազերի ծածանման ակնթարթներում։ Ես մերժում եմ այս ժամանակը, որ անհանգստություն է կոչվում։ Ականջներս փակած՝ մտածում եմ ու մտքերս չեմ կարողանում լսել։ Մտքերս գալիս, բախվում են ձայնամեկուսիչ պատին ու խլություն դառնում։ Մարդկային ամբոխի ժխորը փողոցային շների համար հնչում է որպես մահվան մետաֆոր։ Երեխաների զվարթ ձայները սարսափեցնում են շներին։ Մի կին, կոպերն ամուր փակած, անշարժ կագնած է: Կոպերից վատ հոտ է գալիս։ Կարծես մեկը նրա կոպերը վաղուց փակել է կողպեքով, ու հիմա կողպեքը ժանգոտել է՝ գարշահոտություն տարածելով շուրջբոլորը։ Ես փորձում եմ չերևակայել: Կարիք չկա կտրտված խելագարություններով տեսիլքներ սարքել։ Առանց այդ էլ մարտահրավերը նետված է։ Վարդագույն խառնափնթոր զառիթափում միգապատ պատրանքները չնչին միլիվայրկյանների են բաժանվում քաոս դառնալու համար։ Ես քայլելով մտնում եմ ինքս իմ մեջ, ոսկորներիս մեջ, գլխիս մեջ։ Ամբոխը մնում է հեռվում։ Դաշտում մի տարեց տղամարդ է կագնած զուգարանակոնքի դիմաց։ Ծերացած տղամարդը զուգարանակոնքի մեջ տեսնում է իր տասնյակ հազարավոր չծնված երեխաների պատկերները։ Նրանք այնքան շատ են, որ նա չի կարողանում հայացքը կտրել զուգարանի անցքից։ Երևի սա ձեռնաշարժությունից էլ կմեռնի։ Տղամարդն, առանց աչքը զուգարանաանցքից կտրելու, ասում է. «Երբ դագաղում, հողի տակ պառկած մեռելը լսեց արյուն բառը, այդ բառը կյանք նշանակեց, ու նա ոտքով թռցրեց դագաղի կափարիչն ու նրա վրայի հողն ու դուրս եկավ անդրշիրիմյան աշխարհից։ Բայց մեռելը չգիտեր, որ երբ հոգին լքում է մարմինը, աչքերը դուրս են պրծնում ակնախոռոչներից ու կպչում հոգուն»։
Նրա մեջքին գլխատառերով գրված է.
«ԵՍ ՏՐՎՈՒՄ ԵՄ ՎԱՐՁՈՎ»։
Զուգարանկոնքի ետևից մի կիսակին, կիսատղամարդ է դուրս գալիս ու ասում.
«Շեյլա Սթայլզը շատ է նման Ստալինին, միայն այն տարբերությամբ, որ Շեյլան սիրուն աչքեր ունի, իսկ Ստալինի աչքերը կարծես ասեղով ծակած լինեն, Շ.-ն հյութալի շրթունքներ ունի, իսկ Ս.-ի պռոշները կարծես իր հրամանով սպանված մարդկանց ստվերներից հյուսված լինեին,
Շ.-ն ունի կլոր, գեղեցիկ հետույք, իսկ նրա հետույքում տեղավորված էին բոլոր բարձրաստիճան կոմունիստները, Շ.-ն ունի հեշտոց, իսկ նա՝ անդամ, Շ.-ի կրծքերը գայթակղիչ են, իսկ Ս.-ի կրծքերի վրա այնքան մազ կար, որ այնտեղ կարող էին թաքնվել աշխարհի բոլոր ոջիլ-պարտիզանները, Շ.-ի ձայնից քաղաքակիրթ աշխարհը սինթեզում է իզմերը, իսկ Ս.-ի ձայնից մարդկանց սրտի զարկերը դասավորվում էին խուճապահար մտքերին համապատասխան,  ու երակներով հոսող արյունն արագանում էր՝ քաոս ստեղծելով հաշտ քնած բջիջների շրջանում…»։
Կիսակին-կիսատղամարդը դեռ շարունակում էր ներկայացնել նրանց տարբերությունները, իսկ ես լուռ հեռացա նրանց մոտից։ Արդեն մթնում էր։
Այս ի՞նչ արեցի։ Ձեռքիս մի նուռ էր, իսկ հիմա մութ է։ Հիմա խնձոր է ձեռքիս, իսկ ես երազում եմ առավոտվա մասին։
Հեռվում՝ բլրի վրա, ինչ-որ տղաներ ու աղջիկներ խարույկ են վառել։ Խարույկի կրակը կրակի նման չէ։ Կարծես ամբողջ առավոտվա լույսը պահեստավորված է այդ խարույկի վրա։ Այդ լույսն ինձ այնքան կլանեց, որ ձեռքիս ծիրան հայտնվեց, ու ես երազեցի գիշերվա մասին։
Աղջիկներից մեկը գոռաց դեպի ինձ.
«Մեռնելիս ժամացույցը զարթուցիչի վրա կդնես, որ ճիշտ ժամանակին վերածնվես»։
Այս ամենն, ինչ կատարվում էր ինձ հետ, շատ տարօրինակ էր և երևի չէր էլ վերջանա, եթե չմտածեի միջակետի մասին։ Միջակետը տեսնում է իր ստվերը՝ կարծելով, որ ինքը վերջակետ է։ Միջակետը նայում է իր ստվերին ու վերջակետ դառնում։