Նորայր Սարգսյանի «Հանրապետություններից երրորդը» փոքրիկ, բայց ընդգրկուն գիրք է, որտեղ պատմողը հանդես է գալիս բավական տարօրինակ կերպով:
Պատմություններն էստեղ մի քանիսն են՝ երեքաչքանի բառադի ձկնավաճառի, երրորդմասցի ընկերների ու գնդապետի (և ոչ միայն) մասին: Ու բոլոր այդ պատմություններում, կարմիր թելի պես, անցնում է պատերազմը:
Պատերազմ, Երրորդ մաս, թշվառություն ու հուսահատություն․․․ Այս բոլոր բաղադրիչները կարծես ժամանակակից հայ գրականության հիմնասյուները լինեն: Ու եթե պատերազմի ու հուսահատության դեպքում ամեն ինչ հասկանալի է, ապա շատ հետաքրքիր է հենց Երրորդ մասի ֆենոմենի առկայությունը: Գուցե շատ տարիներ անց պատմաբաններն ու գրականագետները կարողանան վերջապես պարզել, թե այդ ինչպես է եղել, որ 21-րդ դարասկզբի հայ գրականության մեջ այդքան շատ է արծարծվում երևանյան Երրորդ մասը, ինչու են այնտեղից այդքան շատ գրողներ դուրս եկել, ինչու են հենց ա՛յդ գրողները դուրս եկել:
Բայց՝ մի երկու բառ էլ «Հանրապետություններից երրորդի» մասին:
Գիրքը լավն է: Պատմությունները խորն են, պերսոնաժները հասկանալի են, իսկ գնդապետի մանկության ֆլեշ-բեքերը, թերևս, արժանի են մի առանձին գովասանքի: Դրանով հանդերձ, սակայն, տարակուսելի է ստեղծագործության վերնագրի ու բովանդակության անհամապատասխանությունը: Չէ, իհարկե, վերնագրից սպասելիքները միայն ընթերցողի պրոբլեմն են, բայց «Հանրապետություններից երրորդը» ու ի՞նչ: Ուռող ընկերները հրաշալի են, ձկնավաճառը հրաշալի է, գնդապետը հրաշալի է, գարդոն հավաքող տղան հրաշալի է, «Սատուրնի» վարորդը հրաշալի է, այդ բոլորին նույն աղցանի մեջ հավաքելը հրաշալի է, բայց հետո՞: Քեռի Պետո, թերևս:
