Ծնած է Բուլղարիա ու մեծացած է Լոս Անճելէսում: Այնտեղ աւարտած է «Օքսիդենթըլ Քոլեճ» համալսարանը`
Անգլերէն գրականութեան ու ֆիլմարուեստի մասնագիտութեամբ: Ներկայիս գտնվում է Երեւանում ու զբաղվում է վավերագրական ֆիլմարուեստով, գրականութեամբ ու թարգմանութեամբ:
Պատմուածքը անգլերէն բնագրով է, թարգմանութիւնը` հեղինակինը:

Քսան տարի առաջ Անուշը արթնցաւ երեք շաբթուայ մահաքունէ և իրեն ըսին, որ իր ամուսինը մեռած էր: Նետուած էր քսան մեթր հեռու իրենց դեղին Փեժոյի վարորդի նստարանէն. իր մարմինը նազանքով կամարուած էր սառած սոճիի մը բունին մէջ: Անուշի գլուխը բախուած էր ուղեւորի կողմի մետաղեայ դռան շրջանակին` ճեղքելով ճակատը առանց նստարանէն ելլալու: Ամուսինը թաղած էին այդ նոյն շաբաթը, մինչ ինքը անգիտակից պառկած էր կարկտուած դէմքով:
Անուշը լուռ մտիկ ըրաւ պատմութիւնին և, երբ վերջացաւ, մի քանի վայրկեան եւս նայեցաւ մարդոց, որ հաւագուած էին իր անկողինին շուրջ` ծնողքը, խնամիները, քոյրը, քրոջ տղան, քահանա մը, բժիշկը:
Անիծուէ՜ք բոլորդ, — ըսաւ Անուշը:
Մայրը սարսափի փոքր ճիչ մը արձակեց այս առաջին բառերուն վրայէն:
Դեղէն է, -ըսաւ բժիշկը բոլորին:
— Ո՜չ, անիծուէ՜ք բոլորդ, — ըսաւ Անուշը, — իրապէ՞ս կը սպասէք, որ հաւատամ այդ բոլորին: Ու՞ր է Վիքթըրը: Ի՞նչ ըրած էք իր հետ:
Անու՜շ, ճանս, — ըսաւ հայրը, — խնդրեմ մի՜…
Սու՜ս կեցիր, — ըսաւ Անուշը, — սուտասաննե՜ր, բոլո՜րդ: Սու՜ս կեցէք:
Ինքը գիտեր իրականութիւնը: Կարեւոր չէր անոնց ըսելիքը այդ մասին:
Այս առտու Անուշը նստած է իր անկողինին եզերքին: Պատուհանը կը շրջափակէ թարմ, գագաթէն մինչև փէշ ճերմակ ձիւնով հագնուած Վիթոշայի1 տեսարանը: Ան հսկայ, պսպղուն, գունատ հարս մըն է: Անուշը հայեացքը կը սահեցնէ պղպջակուած հողին վրայով, որ կը շրջափակէ լեռան միակ գագաթը: Մակմայի կոյտեր` ժամանակի մէջ սառած, աճը յաւիտեան կանգնեցրած: Անուշը կ‘երևակայէ, որ Վիքթըրը վրանի տակ պառկած է այս երկու բլուրներուն արանքին, խարոյկներ վառելով` յոյսով, որ Անուշը կը նկատէ մուխը: Անուշը ծանր կը սևեռէ հայեացքը առանց կարի ճերմակ ձիւնին վրայ, բայց բան մըն ալ չի տեսներ: Հեռախօսը կը զանգէ:
Տա՜, — կ’ըսէ ան:
Անուշքա՜, ես եմ, — կ’ ըսէ քրոջ ձայնը: — Ինչպե՞ս ենք այս առտու:
— Սովորական, — կ’ըսէ Անուշը:
— Երանի կարողանայի նոյնը ըսել, — կ’ըսէ քոյրը: — Իվանին երեկ տուն ղրկեցին դպրոցէն, որովհետև ուսուցիչին «քոմունիսդ բուց» ըսած է: Այլեւս չեմ գիտէր ինչ ընեմ…լաւ տղայ է, խորքին մէջ, գիտեմ: Բայց գրեթէ տասնութ է, և մտահոգ եմ, որ ալ աւելի մեծ փորձանքներու պիտի ենթարկէ ինքզինքը, եթէ շարունակէ այսպէս:
Քոյրը դադար կու տայ: Անուշը բան մը չի ըսեր:
Ինչ որ է, — կ’ըսէ քոյրը, — ստացա՞ր այս ամսուայ արժեթուղթը: Քանի մը օր առաջ պէտք էր հասնէր:
Այո՜, — կ’ըսէ Անուշը:
Իր աչքերը կը ուղղուին դէպի ծրարը` անկողինի կողքի սեղանին վրայ: «Մտաւոր Առողջութեան Նախարարութիւն. միայն ստացող անձը կրնայ բանալ»:
— Լա՜ւ, պէտք է դրամի վերածես և մթերք գնես, — կ’ըսէ քոյրը: Կոկորդը մաքրելով, ձայնը կը փափկացնէ: — Ուրեմն, Անուշքա՜, մտածած ես արդեօ՞ք այսօրուայ մասին:
— Յատուկ… չէ՜,– կ’ըսէ Անուշը:
— Վիքթըրի տարելիցն է, գիտես: Երկուքնուդ գտան Վիթոշի վրայ քսան տարի առաջ` իրիկուան, — կ’ըսէ քոյրը:
Լռութիւն:
— Է՛, հայտէ, Անու՜շ: Շատ երկար ժամանակ անցած է: Երբեք չես այցելած իր գերեզմանը, — կ’ըսէ քոյրը:
Անուշը կը կախէ հեռախօսը: Պետք չկայ, որ ինքը անոր բացատրէ: Իրենք այս խօսակցութիւնը ունեցած են ամէն տարի վերջին երկու տասնամեակներուն ընթացքին: Վիքթըրը մեռած չէ, ուրեմն այցելելիք գերեզման չկայ: Վե՜րջ այս հարցին:
Անուշը քարշ կու տայ մինչև պատշգամբ ընկոյզներով լի տոպրակ մը: Միջանցքի միւս կողմի տիկին Փոփովան խոստացաւ իրեն վճարել տաս լևա, եթէ չարդեր անոնք ու պաշարէր անոնց միսը իրեն համար: Խե՛ղճ տիկին Փոփովա. անցեալ տարի կաթված իջավ աջ ձեռքին և նոյնիսկ չի կրնար բռնել իր ակռայի խոզանակը:
Անուշը չորքոտանի կը դառնայ: Ծունկերը կը ցաւին իր ծանրութեան տակ, բայց շուտով կը թմրին պաղ պեթոնէն: Գիշերանոցին փէշով կը ծածկէ ծունկերը. ժամանակաւոր տաքութիւն և փափկութիւն: Կը սկսի փոքրիկ մուրճով մէկ առ մէկ ընկոյզներ չարդել: Իւրաքանչիւր պատեան կը ճեղքուի փոքրիկ պայթիւնով մը, յանձնելով իր միջուկը: Անուշը եղունգով կը քերթէ ամէն մի վերջին կտորը:
Տոպրակին կէսը կեղպելէ ետք, Անուշը պահ մը կը կենայ: Փոքր քրտինքի կաթիլ մը վար կը սահի իր գլխամաշկէն: Թեւը կը բարձրացնէ ան սրբելու` ձեռքը շփելով անհետացող սպիին, որ կը բաժնէ իր քունքերը: Արդեօ՞ք իր գլուխն ալ պայթիւնի ձայն արձակեց, երբ ճեղքուեցաւ: Ընկոյզի հատիկներով լի ամանին մէջ կը նայի: Փոքրիկ ուղեղներ` խորշոմած ու մութ:
Կը դառնայ Վիթոշային նայելու ժանգոտած մետաղէ ձողերուն արանքներէն: Ի՞նչ կը կարծես, Վիքթըր:
— Ինչու՞ մուրճով կը կոտրես ատոնք:
Անուշը դեպի վեր կը նայի ու կը տեսնայ փոքրիկ գնչու աղջիկ մը վերի բնակարանէն:
— Որովհետև այդպես կ’ուզեմ, — կ’ըսէ Անուշը:
— Բայց այդ չի՞ ցաւցնէր անոնց, — կ’ըսէ աղջիկը:
— Թերեւս: Չեմ կարծեր որ կրնան զգալ, — կ’ըսէ Անուշը: — Ամենայնդէպս, մինչև հանեմ անոնց ուղեղները, պէտք չունին մտահոգուիլ այն յիշելու մասին:
— Ուղեղնե՞ր, — կ’ըսէ աղջիկը, — ի՞մ ուղեղիս պէս:
— Անշուշտ, քու ուղեղիդ պէս, — Անուշը կ’ըսէ:
-Լալա՜,– հեռաւոր ձայն մը կը ճչա: Կնոջ թև մը ներս կը քաշէ աղջիկը: Անուշը մտիկ կ’ընէ մինչ մայրը կը հանդիմանէ աղջկան «այդ վարի հարկի խենդ կնոջ հետ խօսելու» համար:
Անուշը միջանցքին մէջէն կը շալկէ ընկոյզի միջուկներով լի տոպրակը երդալով դէպի տիկին Փոփովայենց: Տասը լևան լաւ կ’ըլլայ: Տասը լևա` աւելացրած Նախարարութեան օժանդակութեանը: Անոնք սկսան արժեթուղթեր ուղարկել վթարէն ետք` երբ Անուշը համարուեցաւ «աշխատանքի ոչ պիտանի»: Իր ծնողքին ըսին, որ գլխի հարուածը ոչ միայն անգիտակցութեան ենթարկած էր իրեն, այլ և կերած էր ուղեղին ճակատամասի մեծ մասը: Իր ցնորքները հետևանք էին ասոր, ըսին: Պէտք պիտի ըլլար մինչև անոր կեանքին վերջը խստօրէն հետեւիլ իրեն, ըսին: Փառք Աստուծոյ, որ երբեք չէր յղիացած, ըսին:
Անուշը կը զարնէ տիկին Փոփովայի դռանը: Կը նայի դէպի վար` ոտքերուն. տասը հատ ոտնամատեր դուրս կը ցցուին իր հողաթափերէն: Մի քանիի վրայ չորցած արիւն կայ: Եղունգներու վրայի մաշկը ճաթած է: Եղունգները դեղին են ու ցաւալիօրէն կը մեծնան շեղակի, եզերքները շերտատուած: Ինքը ամիսներէ ի վեր չէ կտրած անոնք:
Ան կը լսէ կղպանքի սահքը իր ակօսէն: Տիկին Փոփովան կը կենայ դռան շեմին` իր փոքր մարմինը պարուրված եփած կաղամբի ու Վիքթըրի Սլիմզի2 փոշիոտ ամպերով:
— Ա՛խ, Անուշքա, — կ’ըսէ, — մտի՜ր, եկուր ճաշենք:
Կեռի նման կ’անցնէ ձեռքը Անուշի վերարկուի թեւին մէջէն ու կ’ուղղէ իրեն դէպի հիւրասենեակը: Կաղամբն ու ծխախոտը հետզհետէ կ’անհետանայ ու կը զգացուի չբացուած պահարանի հոտը` խոնաւ փայտ, նաւթալին, փտած կերպաս: Անուշը կը նստի սև ու ճերմակ շրջանակի մէջ նկարի մօտ, ուր փայլուն, երիտասարդ տիկին Փոփովան կեցած է, անշուշտ, մահացած պարոն Փոփովի կողքին:
— Տե՜ս, ինչ կատարեալ ակռաներ ունէի, — կ’ըսէ տիկին Փոփովան, — Վլադիմիրը կատակ կ’ըներ, որ միայն անոնց պատճառով որոշեր է հետս ամուսնանալ: «Հոլիվուտեան ժպիտ ունիս, սիրելի՜ս»,–կ’ըսեր: Անշուշտ, երբեք չհասանք Հոլիվուտ: Երբեք դուրս չելլանք Սոֆիայէն: Ե՞րբ պիտի ամուսնանաս նորէն, Անուշքա՜:
— Ինչու՞ պէտք ունիմ նորէն ամուսնանալ, — կ’ըսէ Անուշը:
— Այսինքն, Վիքթըրը մեռած է այլեւս…Ե՞րբ էր: Ծեր ուղեղս չի կրնար հիշել: Բայց շատ ժամանակ անցած է. այդ բանը գիտեմ: Դուն դեռ երիտասարդ ես, ինչու՞ կրկին չսկսիս նոր անձի մը հետ:
Անուշը հայացքը կը սևեռէ իր արտացոլքին վրայ` տիկին Փոփովայի կաթոտ բիբերուն մէջ: Անոր մազերը ճնճղուկի բոյնի նման են. դիւրափշուր թելերը ծուռ լուսապսակ մը կը կազմէն գլխին շուրջ: Մոխրագոյն մազի արմատները կը երկարին մինչև ականջներուն ծայրերը:
— Ահաւասիկ, ընկոյզներդ, — կ’ըսէ ու տոպրակը կը դնէ սեղանին վրայ:
— Այո՜, ինչ լավ է, — կ’ըսէ տիկին Փոփովան: — Շնորհակալ եմ: Ասոնցմէ աղուոր անուշ կ’ըլլայ: Անպայման մէկ-երկու սափոր կը բերեմ, երբ պատրաստ ըլլայ:
Ծեր կինը կը սեղմէ մաշած տաս լևանոց թղթադրամ մը Անուշի չոր ափին մէջ:
— Շնորհակալ եմ, — կ’ըսէ Անուշը: Կը սահեցնէ ձեռքը տիկին Փոփովայի ռետինոտ մատներուն մէջեն ու կը մեկնի:
Անուշը կը հագնի Վիքթըրի բուրդէ վերարկուն: Ան էրիկ մարդու չափերով է, բայց Անուշի ուսերը լաւ կը լեցնեն թևերը: Անուշը մէկ — երկու կիլո տարեկան ծանրացած է վթարէն ի վեր: Ան կը նայի իր անդրադարձը ընդունարանի հայելիին մէջ: Վերարկուն թոյլ կախուած է իր անձև իրանին վրայ: Կուրծքերը կը հենուին փորին վրայ` գիշերանոցին տակ: Կուրծքերուն բաղադրութիւնը ժողուած է պտուկներուն մօտ` տափակեցնելով կուրծքը: Կը փորձէ միացնել վերարկուին երկու մասերը: Չեն միանար:
Անուշը կը քալէ կէսօրուայ սառնամանիքի մէջ: Ձիւնի փաթիլները կը կճեն իր աչքերը մինչ կը քալէ քամիին դէմ: Ինքնաշարժեր կը խուժեն ճամբային մէջէն, իրենց զսպանակները ցատկեցնելով հին սալաքարերու ու սառոյցի կտորներու վրայէն: Անուշը մազը մէկ կողմ կը հրէ. մազը կը ճաթի` կիսասառած:
Անուշը կը հասնի Սթամպոլիսքի ու Օփալչենսքայի խաչմերուկին: Կը դառնայ տեսնելու տեղը, ուր Վիքթըրի արևածաղիկի կուտի բաց խրճիթն էր, երբ առաջին անգամ ծանօթացան: Հիմա այնտեղ պանգօմաթ մը կայ` պայծառ ու շարժուն: Մէկ մեթր անդին մուրացկան մը կը դողայ:
Անուշը կը կենայ կեդրոնական գերեզմանատան մուտքին տակ: Սառած բոյսեր կը մագլցին մուտքին ժանգոտած մետաղի վրայէն: Գունաւոր գրութիւններ, որ ընդհանրապէս կը այլանդակէն գերեզմանատան անունը, անհետացած են սառոյցի շերտերու ու թարմ ձիւնի կոյտերու տակ:
Անուշը այստեղ չէ եղած իր պատանեութիւնէն ի վեր, երբ թաղեցին իր մեծ մօրը` խթման գիշերը: Պաղ քամի մը կը հրէ մեջքէն, կարագանայ, սուլելով իր ականջներուն կողքէն ցածր մրմռանքով: Անուշը կ’ուղղէ հայեացքը ու կը քալէ մուտքէն ներս` կենդանութեան նշան փնտրելով. միայն մահ կայ: Լուռ, մոխրագոյն գերեզմանաքարեր` զանազան լքուածութեան ու եղծանքի աստիճաններու, կանգնած են սառած արահետին երկու կողմերը:
Անուշը կը տեսնէ փոքր գրասենեակային շենք մը` մերկ, ձիւնով ծածկուած եղևնիներու շարքի մը կողքին: «Վարչութիւն»:
Ներս կը մտնայ ու կը մոտենայ երիտասարդ մարդու մը` նստած հաշուասեղանի մը ետև:
— Ի՞նչի պէտք ունիք, տիկի՜ն, — կ’ըսէ մարդը:
Անուշը բերանը կը բանայ խօսելու: Ձայն չելլար: Ուժով կը գոցէ աչքերը ու կը համրէ գունատուող աստղերը կոպերուն տակէն:
-Տիկի՞ն:
Անուշը կը բանայ աչքերը ու կ’ըսէ:
–Գերեզման մը կը փնտրեմ:
-Որու՞ գերեզմանը:
Անուշը պահ մը կը լռէ: Այս անգամ ձեռքերը բռունցքի կը ոլորէ ու եղունգներով կը փորէ ափերուն մէջ: Եղունգները կը խրուին մատներուն փէշին չոր մաշկի բարձին մէջ:
Կը ձգէ բռունցքը ու կ’ըսէ.
— Ամուսնուս:
— Չէ՞ք գիտեր ուր է ձեր ամուսնուն գերեզմանը:
Մարդը կը նայի Անուշին իր յօնքերուն տակեն: Վերի շրթունքը կը դողայ:
Անուշը քայլ մը կընէ, որպէսզի հեռանայ: Փախչելու: Վերադառնալու առաջուայ դրութեան: Շարունակելու իր կեանքը Վիքթըրի հետ Վիթոշայի վրայ: Աւելի դիւրին կ’ըլլար: Քսան տարի այդպէս ընթացած էր: Կրնար դիմանալ: Իր հմտութիւնն էր: Իր միակ հմտութիւնը:
Ո՜չ:
— Ո՜չ, չեմ գիտեր,- կ’ըսէ:
Մարդը գլուխը մէկ կողմ կը դարձնէ ու կը բանայ հաստ տետր մը:
— Լաւ, ի՞նչ էր իր անունը:
— Սթոեանով, -կ’ըսէ Անուշը,- Վիքթըր Գեորգիև Սթոեանով:
— Վախճանուած 1988-ի՞ն:
Անուշը գլուխը կը շարժէ` «այո»:
— Ահաւասիկ, թաղուած է հարաւային կողմը…
— Չեմ ուզեր գիտնալ ուր է, — կ’ըսէ Անուշը:
Գրպանէն կը հանէ ծրարներու փունջ մը ու տաս լևանոց թղթադրամ մը: Իւրաքանչիւր ծրարէն դուրս կը հանէ Մտաւոր Առողջութեան Նախարարութեան արժեթուղթ մը ու կը տեղաւորէ անոնք սեղանին վրայ: Կը դնէ եվս տաս լևան շարքին վերջին:
Անուշը մարդուն կը նայի:
— Կ’ուզեմ գնել կողքի գերեզմանը, — կ’ըսէ:
Այս գիշեր, Անուշը նստած է անկողինին եզերքին: Պատուհանը լայն բաց է: Պաղ օդով կը լեցուի սենեակը` պարուրելով ու պարուրելով զայն: Անուշը կը դառնայ դէպի Վիթոշան` միակ գագաթի դրախտային ճերմակ փայլով: Կը մտածէ Վիքթըրի մասին: Ինչպես պէտք է թռած ըլլար խաւարին մէջէն` կայծոռիկի նման: Անոր աչքերը անպայման պսպղած են լուսնի լոյսին տակ, ամէն մի թարթիչ զարդարուծ փոքրիկ ձիւնէ փաթիլով: Չի մտածէր, թէ ինչպէս արիւնը իր գլուխէն պէտք է վազած ըլլար Փեժոյին դեղին տանիքին վրայ: Կամ ինչպէս իր մարմինը կ’երևէր` ծռած նստարանին մէջ` քնացած: Կը դառնայ դէպի Վիթոշա ու աչքերը կը գոցէ: Կը մտածէ Վիքթըրի մասին, թէ ինչպէս պէտք էր թռած ըլլային միասին` երկու կայծոռիկներ ամբողջ քաղաքին վերև:

————————————
1. Լեռ Բուլղարիայում:
2. Ծխախոտի ֆիրմա: