— Կատո՛ւ,- ինձ այս մականվամբ Սերոբը կնքեց դեռ հներում, այն ժամանակներում, երբ ջահել էի, ու ինքն էր ջահել։ Լավ իմաստով չէր ասում։ Ինքը կատուներին չէր սիրում, ատում էր նույնիսկ ու մի քիչ էլ վախենում։ Բայց այն փաստը, որ վախ էլ էր զգում կատուներից, կատու ինձ պիտակավորելն ինչ-որ ձև տանելի էր դարձնում։
— Մառո՜ւս,- ու գյուղի՝ անռեմոնտ ինչ-որ տան մեջ իմ անունն էր շարունակ հնչում, ու երբեմն ձայնն անցնում էր նաև բակի միջով, որ հասներ ինձ՝ Մառուսիս, որ դույլը ձեռը ջրի էր հաճախ գնում։
«Գրողուսևցավ»,- ամեն անգամ մտքում, տո՛ լավ էլ նույնիսկ բարձրաձայն, արձագանքում էի Սերոբի Մառուսին։ Ինչ դաժան եմ, չէ՞, բայց մեկ է՝ դաժանությունիցս հեչ էլ արյունս երակներումս չի սառում, լա՛վ եմ անում։ Շատ էլ լա՛վ եմ անում։

***
Մենք սեր չունեցանք, սեր չարեցինք ու թափվող կաթի սիրուց ավելի բան չտեսանք։ Հա՛, Սերոբ, չնայած ես քեզ այդպես էլ սրանք չասացի ու ասելու իմաստ էլ չկար/չկա, բայց հիմա՝ այս պահին, երբ անկողնու վրա տնքում ես ու ինձ կանչում, ես էլի քո տերը ինձ չեմ զգում։ Ափսո՜ս, հազար ափսոս, որ լիիրավ չեմ կարող օգտվել քո տերը լինելու, իշխելու հնարավորությունից… Էն, որ նույնիսկ ուզում եմ թքել վրեդ, գուցե այդպես ներսիս թույնն ու ցավն էլ թափեմ-պրծնեմ։ Գոնե ձենդ հիմա կտրիր` Մառուս հա Մառուս, տո՛ գրող։ Մեկ-մեկ ուզում եմ գոռալ՝ հերի՛ք է, հերի՛ք, լսեցի՛, գալիս եմ։ Իսկ դու նորից ու նորից գոռում ես՝ Մառո՜ւս… Սատկում ես, վրեդ հալ չկա, բայց էլի ինձ տանջելու համար մեջդ ուժ ես գտնում՝ Մառուս հա Մառուս, ի՞նչ։
— Մեռնելու է,- ո՛չ էս կողմ, ո՛չ էն կողմ՝ միանգամից ասաց բժիշկը։
Չգիտեմ՝ դեմքիս արտահայտությունն այդ պահին ինչ արտացոլեց, բայց բժիշկը դեմքիս վրա ցավ որ հաստատ չտեսավ։
— Ուժե՛ղ եղեք,- դուրս գալիս, այնուամենայնիվ, ասաց ու գնաց։
Արձագա՞նքս էր ստուգում, չգիտեմ։ Ինձ մեկ էր։ Բայց ակնհայտորեն զարմացած գնաց, ու դեմքի արտահայությունը մի տեսակ այլայլված էր… Ու դե արի սրան բացատրի… Ի՞նչ բացատրեմ: Մեկը լիներ՝ ինձ բացատրեր, մեկը լիներ՝ ինքը տար այսքան տարիների կուտակված ինչուներիս պատասխաներն ու, ի վերջո, վարձահատույց լիներ կնճիռներիս համար, թափվող ու ձյան պես ճերմակ մազերիս համար։ Իսկ կար ժամանակ, որ մազերս սաթի նման սև էին։ Ու հա՛, կնճիռներս վկա, չգիտեմ` ինչի՞ համար պետք է Սերոբի մոտալուդ մահը սգայի։ Ու ամեն անգամ հայելու մեջ նայելիս զարմացած ինքս ինձ հարցնում եմ՝ ես էլ եմ ջահել եղել, սիրո՞ւն, հա՞։ Հայելու մեջ ամեն անգամ կնճիռներս զննելով՝ զարմանում եմ, որ ես դեռ չեմ մեռել… Հըմ… ցավալի է, ավելի ճիշտ՝ հայելու մեջ նայելիս ժպտում եմ կնճիռներիս, ու ժպիտս տխուր է։ Կնճիռներս ավարտվող իմ ժամանակի, ինձ բաժին հասածի արտացոլանքն են։ Ժամանակս ավարտվում է, հա՞։ Սերոբի տնքոցները վկա։ Ես հերթի մեջ էի, ու հաջորդը ես էի։
Գազօջախի թափվող սուրճը, երբ խախտում է տան լռությունը, սթափվում ու մի տեսակ թեթևացած եմ զգում, որ գոնե այս անգամ, լռությունը Սերոբի ձայնը չէր, որ խախտեց։
— Մառո՜ւս,- նորից ու նորից ինքն է ու ինձ է կանչում։ Մեկ-մեկ նույնիսկ մտածում եմ՝ մեռի-պրծի, էլի, ի՞նչ ես ուզում ինձնից, ա՛յ բիձա։
— Մառո՜ւս,- էլի գոռում է։
Գրողուսևցա՛վ։ Գալիս եմ։ Ո՞ւր պետք է գնամ, որ չգամ։
Ջահել էի, հա՛, ինչ-որ մի ժամանակում, այնուամենայնիվ, ես էլ եմ ջահել եղել ու կնճիռներ չեմ ունեցել։ Ու այդ ժամանակներում, շա՜տ վաղուց էր, շա՜տ, բարուրս մի օր վերցրի, գնացի հերանցս տուն։
— Քեզ ծեծո՞ւմ է,- հարցնում է մերս։
— Չէ՛,- ասում եմ ու լացում։
— Սովա՞ծ պահում է։
— Չէ՛։
— Խմո՞ւմ է։
— Չէ՛։
— Բա էլ ի՞նչ, ա՛յ աղջի, հելի՛, լակոտիդ առ ու գնա։ Հերանցդ տնից չես տարել։
«Թող գոնե գա հետևիցս»,- մտածեցի ես ու Աշոտիս գրկած՝ բակի դռան մոտ սկսեցի սպասել։ Սերոբը չեկավ։ Ստիպված ես գնացի՝ դանդաղ ու վարանոտ քայլերով։ Այնքան չէի ուզում գնալ, որ մի պահ մտածեցի նույնիսկ գյուղի գետ գնալ։ Բայց Աշոտիս մեղքս տվեց։
— Ասեցի, չէ՞, կգա,- կիսուրս գոռալով ընդառաջ եկավ։ Սերոբը հասավ վրա։ Առաջին անգամ խփեց։

Սերոբը էլի տնքում է։ Մոտենում եմ, որ դեղերը տամ, հրում է։ Անասելի ցավերի մեջ է։ Նայում եմ, ու ներսս ցավում է։ Բայց իր համար չէ, այլ իմ։ Նայում եմ ու կարծես նոր հասկանում եմ, որ հայելու մեջ արտացոլվող կնճիռներս իր կողքին անցկացրած տարիների կնիքն է կրում, այն ժամանակի, որը կիսել եմ նրա կողքին… այն կյանքի, որի մի մասը Սերոբն է եղել։ Մազերս էլի ու էլի թափվում են։ Խղճում եմ ինձ նման պահերին ու ահավոր զգում եմ փոքրությունս, ինչքա՜ն, ինչքա՜ն անճարն եմ ես, որ ահա ինչ-որ 72 տարեկանում սկսում եմ մտածել ինձ բաժին հասած ժամանակի ու այդ ժամանակը վատնածիս վրա։ Թո՛ղ մեռնի։ Մեռի՛ր, մեռի՛ր։ Բայց չէ՛, Սերոբին չէ, որ լոկ ատում եմ։ Կյանքն եմ ատում ու նման պահերին հանկարծակի խղճահարություն եմ զգում նաև Սերոբի նկատմամբ։ Դու քո կյանքից ի՞նչ հասկացար, ա՛յ հարիֆ, դու քո կյանքից ի՞նչ ես տանելու։ Գոնե սեր կարող էինք իրար տալ, դա էլ չարեցինք։ Ինչի՞ իրար չսիրեցինք, Սերոբ, ինչի՞ վրա ենք վատնել այսքան տարիներ, ինչքան սիրո տեղ է բաց մնացել, որ դրա վրեժը հիմա իրար ատելով ենք հանում։

Հոգեվարքի գիշերն անընդհատ գոռում էր, մոտեցա, գալարվում էր ցավից։ Դեղերը ոչ մի գրամ էլ չէին օգնում։ Ես ինձ անճար զգացի։ Ներսս ցավաց։ Սերոբի համար։ Հա՛, քեզ համար էլ վերջը ցավեցի, մինչև վերջ ցավ ես տալիս ու նոր ես ուզում գնալ, էլի։ Գալարվում էր ցավից։ Նայում էի, ու ես էի ցավը զգում։ Սերոբի ցավը ոնց որ անցներ միջովս, սեղմեր ոսկորներս ու կոկորդիցս փղձկոցով դուրս գար։ Սերո՜բ, ուզում էի գոռալ, որ հանկարծ չմեռնի, որ հանկարծ չգնա ու ինձ անցավ չթողնի։ Ավելի մոտեցա։ Բռնեց ձեռքս ու սեղմեց։ Ոսկորներս հեսա կջարդի… սեփական ցավի վրեժը մատերիցս էր հանում, հա՞։ Թո՛ղ, ուզում էի գոռալ, բայց անիմաստ էր. չէր լսի:
— Կատո՛ւ,- հանկարծ ֆշշաց,- կատո՛ւ,- ատամների արանքից նորից կրկնեց։
Ինչ անկողին էր ընկել, առաջին անգամն էր, որ նորից կատու ինձ ասեց։ Երբ մահվան շունչն արդեն զգում էր, երևի ուզեց, այնուամենայնիվ, ինձ անցավ չթողնել։ Զգացածիցս ինչ-որ ալիք անցավ միջովս։ Չդիմացա։ Մյուս ձեռքովս բռնեցի Սերոբի ձեռքը, որը իմ ձեռքն էր բռնել, ու կրկնակի ուժեղ սեղմեցի։ Ատելությունս այնքան ուժեղ էր, որ ինձ ուժ տվեց ավելի, քան իմ մեջ կար… Վայրկյաններն անցնում էին։ Կարծես իրար հետ մարտի էինք բռնվել. ինքը ինձ էր սեղմում, ես՝ իրեն։ Նայեցինք իրար աչքերի մեջ։ Իմ աչքերում ատելություն կար, իրենը…հը՜մ… ի՜նչ ասես… երևի հենց մահվան դեմքն էր ուղղակի։ Մեկ, երկու, ձեռքը թուլացավ… մեռավ։

Տղայիս գալ ու գնալուց բան չհասկացա։ «Գործերս շատ են»,- ասեց։ Բայց դե գյուղում կարևորը խոսում էին, որ Սերոբի տղան եկավ, հոր թաղումն արեց, քարն էլ պատվիրեց՝ նախապես վճարելով, ու գնաց։ Հա՜, էլ ի՞նչ դարդ ունեմ ես։ Մարդս մեռավ, տղես էլ թաղեց… Երբ դագաղը դուրս էին հանում, սկսեցի փղձկոցով լացել. «Սեր չտեսանք»,- ուզում էի գոռալ, ու սիրտս ցավեց, չէ՛, Սերոբի համար չէ, որովհետև ինքը ինձ հենց սեր չտվեց, սիրո ասվածին կարոտ թողեց։
— Ոնց է, չէ՞, մարդուն սիրում,- ականջիս հասավ։
Հարիֆնե՜ր, ինձ եմ սիրում, ի՛նձ։ Իմ չապրած ու կորցրած տարիների դարդն էի լալիս։ Բայց նրանք դա չէին հասկանա։
Քարի տեղադրման օրը տղաս զանգեց։ Բան էր ուզում ասել՝ կմկմում էր։
— Աշոտ ջան, բա՞ն է եղել,- անհանգստացա։
— Սխալ չհասկանաս, մամ ջան,- վարանոտ սկսեց,- չէի ուզում ասել, բայց հիմա դե ասելու եմ, կգնաս, կտեսնես… կներես, վատ մտքով չեմ արել։
Քամին խաղում էր գերեզմանաթմբի մոլախոտերի հետ, ու մոլախոտը ծածանվում էր։ Մոլախոտով ես շրջապատված, Սերո՛բ։ Այդ մտքից նույնիսկ ծիծաղելու ցանկություն առաջացավ, ավելի ճիշտ՝ նույնիսկ քրքջալու։ Ի վերջո, դառը ժպտում եմ։ Մոլախոտը հեսա ավելի կտարածվի… Չէ՛, գերեզմանաթումբդ չեմ մաքրելու՝ ո՛չ այսօր, ո՛չ էլ մեկ ուրիշ օր, չերազես էլ, Սերոբ։ Թող մոլախոտը ծածկի քեզ ամբողջովին, ու դա տեսնելով՝ կհիշեմ զզվելի ու ծերացած դեմքդ՝ կուլ գնացած աչքերով ու անատամ բերանով։ Իրոք, ի՜նչ ծիծաղելի ես, Սերոբ, իսկ տեսնո՞ւմ ես, լսո՞ւմ ես, թե ինչպես եմ ծիծաղում գերեզմանաթմբիդ վրա։ Հուսամ, որ հա՛, հա՛մ տեսնում ես, հա՛մ լսում։ Հիմա ի՞նչ, փաստորեն, այս ծածանվող մոլախոտի մեջ, որի հողի տակ, վա՜յ, Սերոբ, դու ես, հա՞, թաղված, ա՛յ բիձա… Բայց աչքս հանկարծ ընկնում է շիրմաքարին՝ բարձր ու լայն, որի մի կողմում Սերոբի նկարն էր, մյուս կողմում… ԻՄ։ Ժպիտը դեմքիս միանգամից սառեց։ Տղաս դա սիրուց ու հոգատարությունից էր արել, գոնե այդպես ասեց։ Տարիներ առաջ, երբ հերանցս տնից չէի ուզում Սերոբի մոտ վերադառնալ, հիմա եմ հասկանում, թե ինչ սխալ էր գյուղի գետ չգնալը, Աշո՛տ։
Քամին թափառում է գերեզմաններում ու ոնց որ գրկի ինձ, անցնի ոսկորներիս միջով ու փղձկոցով դուրս գա։ Հա՛, էլ չեմ ծիծաղում։ Բայց չէ՛, քեզ համար էլ չեմ լացում, Սերոբ, քարի վրա դաջված այդ կնոջ համար եմ լացում, որը իմ անունն է կրում՝ Կատո՛ւ։ Կատո՛ւ, որը վաղուց է մեռել, դեռ տարիներ առաջ, բայց քանի որ կատու է, դեռ կա/կամ… Կատուները մի քանի կյանք ունեն։ Քո նման մեկը չէ, Սերո՛բ։