Չեմ սիրում ընթերցել…
Ասում են՝ գրքամոլների միտքը լուսավորվում է, իսկ աչքերը՝ մթնում: Իսկ ո՞վ է երբևէ տեսել երջանիկ կույր և դժբախտ հիմար: Ոչ: Դա ինձ համար չէ: Պատկերացնո՞ւմ եք, թե ինչ կլինի, եթե ակնթարթ հետո բոլորս կուրանանք, բայց փոխարենը դառնանք իմաստուն: Էլ ո՞ւմ է պետք այդ իմաստությունը, եթե մենք ոչինչ չենք տեսնի: Օրինակ այն, որ արդեն մեկ շաբաթ է, ինչ չի երևում հարևանի անդամալույծ որդու՝ Հալտի անվասայլակը, իսկ ես կանգնած եմ իմ ճոճվող աթոռի՝ կոտրած ոտքերի առաջ և այդ ոտքերից փորձում եմ պատրաստել մի անիվ, իմ փախչող երազանքին մի քայլով մոտենալու համար: Երազանքն էլ երազանք լինի… Ընդամենը մի փոքրիկ մեքենա, որ կտեղափոխի իմ առողջ ու ծույլ ոտքերը դատարկությունից՝ դատարկություն: Որքա՛ն հիմար եմ ես՝ Հալտի աչքերում: Նա երազում է ոտքերի, իսկ ես՝ անիվների մասին: Օրինակ, եթե գրողները չտեսնեին, ապա կգրեին միայն լսածի մասին: Ձանձրալի է…
— Ընթերցելուց չեն կուրանում, պարզապես նայելու և չտեսնելու դարերով ծեծված փորձը խթանում է շատախոս բերանների աշխատանքը, իսկ ականջները դառնում են գործազուրկ: Մարդիկ կուրանում են, որպեսզի սովորեն լսել…
— Հա՞լտ… Որքա՞ն ժամանակ է այստեղ ես:
— Երեկվանից…
— Բայց ես չեմ լսել անվասայլակիդ ձայնը:
— Ես հենց դա էլ ասում եմ… Մարդիկ կուրանում են, որպեսզի սովորեն լսել…
— Ուրեմն ես էլ կկուրանամ…
— Վախենո՞ւմ ես…
— Արդեն չգիտեմ:
— Արևը բացվեց… Այս ցուրտ ձմռան առաջին արևը…
— Կարծում ես ո՞ւշ է:
— Ո՞ւշ է:
— Որ վերցնեմ առաջին գիրքը…
— Եթե դա լիներ քո երկրո՛րդ գիրքը, ապա դու կիմանայիր, որ երբեք ուշ չէ առաջինը վերցնելու համար:
— Ա՜խ, Հալտ, դու գոնե պատկերացնո՞ւմ ես, թե ամեն օր ամբողջ աշխարհում քանի՞ գիրք է լույս տեսնում: Մինչդեռ այդ նույն աշխարհում այնքա՜ն չընթերցված գրքեր կան…
— Դու կարող ես կարդալ միայն չընթերցված գրքերը…
— Բայց ես չգիտեմ, թե որո՛նք են չընթերցված:
— Այդ դեպքում որտեղի՞ց գիտես, որ այդպիսիք կան:
— Ուղղակի… Ես երբեք չեմ մտածել այդ մասին:
— Դա խնդիր է…
— Ես չեմ ուզում իմ անցողիկ կյանքը վատնել չընթերցված գրքերի ընթերցանության վրա: Եթե նույնիսկ դրանք ամբողջությամբ իմ մեջ լինեն, մեծ բան չի փոխվի: Այդ բոլոր գրքերը գրել են ինձ նման մարդիկ: Իսկ ինձ ի՞նչ կարող են տալ ինձ նման մարդիկ: Գրողները տարօրինակ մարդիկ են: Ո՞վ է իրենց խնդրում գրել, որ հետո էլ բողոքում են, թե չե՛ն կարդում: Պարապ մարդիկ… Չեմ սիրում պարապ մարդկանց… Չեմ սիրում մարդկանց…
— Դա էլ է խնդիր:
— Աշխարհը փոխվում է, Հալտ: Գոնե մեկ անգամ մոտեցիր լուսամուտին: Նույնիսկ քեզ նմաններն այլևս չեն կարդում:
— Իսկ ի՞նչ են անում:
— Չգիտեմ, փնտրում են, շտապում են ինչ-որ բան հասցնել, իրականության մեջ՝ իրական սգում են, իրական ժպտում: Ապրո՛ւմ են, Հալտ…
— Դա ավելի մեծ խնդիր է…
— Ո՛չ, դա խնդիր չէ: Խնդիրն այն է, որ աշխարհում բացի քո ոտքերից, ուրիշ խնդիրներ էլ կան: Դու վաղուց կառչած ես այդ անիվներից և չես հասկանում, որ գրքային կյանքը գոյություն չունի, իսկ իրականը դու երբեք չես տեսել… Այն ցավեցնում է ո՛չ թե տողերով, այլ շիկացած երկաթի գամերով: Գրքում կարող ես հանդիպել աստվածների, իսկ կյանքում՝ երբեք: Դու ոչինչ չես տեսել… Դու ոչինչ չգիտես: Ավելի լավ կլիներ աչքերդ էլ կուրանային, որ էլ երբեք չտեսնեիր չունեցած ոտքերդ և մոռանայիր դրանց մասին: Օ՜, Հա՜լտ, դու արդեն յոթանասուն տարեկան ես: Այն, որ դեռ չորացած հայր ունես, չի նշանակում, որ երեխա ես… Նա քո պատճառով չկարողացավ ապրել, իսկ հիմա քո պատճառով չի կարողանում մեռնել: Դու մանկամի՛տ ես, Հալտ: Տառաճանաչ լինելը՝ քո կյանքի միակ ձեռքբերումն է:
— Հմմ… Հուսով եմ արդեն լավ ես:
— Ի՞նչ:
— Հարցնում եմ, ինչպե՞ս ես հիմա, այս պահին… Արդեն ավելի լա՞վ ես զգում, թե՞ դեռ ցավում է…
— Այո, շնորհակալ եմ, արդեն լավ եմ… Ըըհըմ, ես պետք է դա ասեի…
— Դու իսկապե՞ս այդպես ես մտածում…
— Ես անկեղծ եմ: Ասում եմ այն, ինչ մտածում եմ: Չեմ սիրում ստել:
— Հմմ… Անկեղծ՝ դա դեռ չի՛ նշանակում արդա՛ր… Անկեղծ՝ դա դեռ չի՛ նշանակում ճշմարիտ… Իսկ չասել՝ դա դեռ չի՛ նշանակում ստել: Իսկ անարդար անկեղծությունը՝ դա նույն սո՛ւտն է, ուղղակի ասելիս դու այդ մասին չգիտես… Մենք ապրում ենք սուբյեկտիվ իրականության մեջ: Եթե դո՛ւ ես այն միակը աշխարհում, ում իրականությունն օբյեկտիվ է, ապա անկեղծությունդ արդարացված է… Իսկ, եթե դա այդպես չէ, ուրեմն դու… Ուրեմն դու պարզապես հիմար ես…
Անկեղծությունը հիմնում է ավելի շատ չարիք, քան քո ճանաչած բոլոր սատանաների մերժվածության քառապատկերը: Անկեղծությունը հրահրում է պատերազմներ, ատելություն… Ու ցավ… Անկեղծությունն ինձ գամել է երկաթե անիվներին, իսկ քեզ՝ անպետք ոտքերիդ քմահաճույքին, մեծամիտ միայնությանն ու կույր երազանքին… Այդ անկեղծությունը մի օր ինձ զրկեց ինձանից… Իմ, գուցե թշվառ, իսկ գուցե հանճարեղ գործոնից այս կյանքում: Եվ այո՛, անկեղծությունը՝ մահվան ծնունդն է: Եվ այդ ծնունդը տապանաքար չի՛ ունենա, քանի դու լռել… Քանի դու լռել չգիտես: Լռելը՝ դա կա՛նգ առնելն է… Ժամանակին:
Ի դեպ, տեսնո՞ւմ ես, դու այնքան էլ անկեղծ չէիր, որովհետև ես հենց այս պահին հասկացա, որ իզո՛ւր չէ, որ զրկել եմ ինձ ոտքերից: Դա քեզ օգնեց հասկանալ, որ երբևէ ուշ չի՛ լինում: Մարդիկ իզո՛ւր չեն զրկվում ոտքերից: Եվ նույնիսկ, դրանք սեփական ձեռքերով կտրելուց հետո… Ուշ չի՛ լինում:
— Քեզ հաջողվեց տեսնել արցունքներս՝ փքուն ինքնավստահությունից հետո… Դու ինձ սպանեցի՛ր, Հալտ: Ավելի լավ կլիներ կուրանայի, քան լսեի անկեղծության վերաբերյալ քո անկեղծությունը: Իմ կարծիքն իմաստազրկվեց ինձ համար… Ամեն ինչ աշխարհում ունի նույն գույնը, իսկ մի՞թե աչքերը գույները զանազանելու համար չեն: Փոշի… Մարդիկ… Լեռներ… Ամբողջը նույնն է… Ո՛չ մի տարբերություն: Ես նույնիսկ պատրաստ եմ մեքենայի փոխարեն գնել քո զույգ անվասայլակը… Եվ նույնիսկ քեզ նման՝ գրքամոլ դառնալ: Գրքամոլ… Թմրամոլ… Կարևորագույն արմատը նույնն է: Տուր ինձ առաջին գիրքը:
— Ուշ է…
— Ո՞ւշ է…
— Ո՛ւշ է առաջին գիրքը վերցնելու համար: Վերցրու երկրո՛րդը: Առաջին գիրքն արդեն ընթերցեցիր… Կամ տեսար… Կամ լսեցիր…
Մնաս բարով:

* * *
Ցուրտ է… Ձմռան առաջին արևն արդեն մայր է մտնում: Չգիտեմ, պատճառը Հալտի գրքերն են, թե Գրքերի Հալտը, բայց ես նորից մենակ եմ այս հատակին… Անոտք, անանիվ և ցուրտ հատակին: Գրքերում… Այո, գրքերո՛ւմ… Այդ անմեղ, ժամանակի դոփյունով տրորված պատկերներն ու կյանքը հազար անգամ վերապրած, ոտքեր ունեցող՝ Հա՛լտ ենք մենք: Գրքերում ո՛չ մի նոր բան չկա… Ամենն արդեն տեսել ենք… Այդ դեպքում ինչո՞ւ չե՛նք հիշում, որ եղե՛լ ենք այնտեղ: Ինչո՞ւ չե՛նք հիշում, որ գրել ենք այդ գրքերը և… Եվ թողել ենք անտե՛ր… Մենք չկա՜նք… Ես չկա՜մ… Կուրություն չկա՜…
Ես դա գիտեմ: Մի գիրք արդեն ընթերցել եմ ականջներով… Սովորել եմ լսել… Էլ չեմ կուրանա… Ա՜խ, որքա՜ն է ցավում… Չեմ սիրում ընթերցել…