Մի քանի հազար կիլոմետր բարձրության վրա, երբ գետինը ոտքիդ տակ, մեղմ ասած, երերուն է, կյանքը հակառակի պես սկսում է աներեր թվալ. ավելի պարզ ես տեսնում ամպերը, որ հեռվից հեռու միշտ կրում ես գլխավերևումդ, ջուրը, ցամաքը, կարճ ասած՝ քաղաքդ՝ աչքիդ առաջ անվերջ փոքրացող, որ մի բան է հուշում միայն. ներքևում գտնվողների համար էլ դու ես եղած-չեղած փոքրիկ մի կետ։
Բայց ես այդ մասին չէ, որ մտածում էի թռիչքի պահին։ Ես մտածում էի իմ կյանքում եղած այդ կետի մասին, որից հեռացել եմ՝ շարունակ փոքրացնելով նրան իմ սրտում։
Տասնութ տարի. ահա այսքան ժամանակ ոտք չեմ դրել երկիր, ուր ծնվել եմ, մեծացել, ստացել անուն, որն ինչ-որ ափերում ինչ-որ մարդկանց գուցե դժվար է արտասանել, կրել ազգանուն, որի համար ողջ կյանքում պետք է պատասխանատու լինել։ Դրա մասին է հայ լինելը՝ միշտ ասում էր հայրս։
Հայրս ինժեներ էր, որ, լավ թե վատ, ապրում էր Հայաստանում ու պահում իր ընտանիքը։ Բայց «Գրին քարտ»–ով բախտը փորձելու միտքը այդ ո՞ւմ չի այցելել, այն էլ՝ այն դժվարին ժամանակներում, երբ հացը մի կերպ էր թխվում, ջուրը ժամով էր, շաքարը՝ պարտքով։ Բայց լայն էին մեր սրտերը՝ ասում էր հայրս, որ երջանկությամբ էր խոսում իր ջահել օրերի մասին և կարոտով մի անսփոփ, որ ինձ դեռ խորթ էր։
Կարճ ասած՝ բախտը փորձելու միտքը հաջողել էր, և մենք ընտանիքով տեղափոխվել էինք Նահանգներ։ Ես, իհարկե, չեմ հիշում այդ դեպքերը, բայց լսել եմ դեսպանատան զարմացած աշխատակցի մասին, երբ տեսել է ծնողներիս՝ շահածին ոչ հատուկ դժգոհ դեմքը, թե՝ այսինքն՝ Հայաստանից իրո՞ք պիտի գնանք։ Հայաստանը լքելը, որպես այդպիսին, երազանք չի եղել մեր ընտանիքում, «Գրին քարտ»–ին դիմելն էլ աշխարհը տեսնելու՝ ընկերների հետ պահի տակ կայացրած ռոմանտիկ որոշում էր, որ իրականում չգիտեմ էլ՝ ճի՞շտ էր, թե՞ չէ։ Հայրս դա երբևէ չասաց, ես այդպես էլ չհարցրի։
Ինչ որ է, տասնութ տարի առաջ մենք իրոք գնացինք Հայաստանից, իսկ երեք տարի առաջ հայրս՝ մեզնից։ Հայրս, որ օտար ափերում իմ հայրենիքն է եղել միշտ, էլ չկա, և հիմա բեկված և ձեռնունայն, գետնից մի քանի հազար կիլոմետր բարձրության վրա՝ ես շտապում եմ նրա հայրենիքը տեսնելու, իմ կորցրած հայրենիքը գտնելու։

***
— Դե՛, Վահա՛գն, ի՞նչ զգացողություններ են Հայաստանում,- հարցնում է ինձ հորս ամենամոտ ընկերոջ դուստրը՝ Անահիտը, որ ընտանիքի հետ եկել է մեզ դիմավորելու։
— Օտար…- քաշվելով պատասխանում եմ ես։
— Օտար…- կրկնում է Անահիտն ինքնիրեն, բայց նրա ձայնում հանդիմանանք չկա, ավելի շատ ցավ է, կարևոր մի բան բաց թողած լինելու ափսոսանք,- ժամանակի հարց է,- ասում է նա հաստատակամ, ու ես ինձ մի քիչ գոտեպնդված եմ զգում, ես ուզում եմ հավատալ նրան։
— Ժամանակի հարց է,- կրկնում եմ բարձրաձայն, ավելի շատ՝ ինքս ինձ համար։ Ժպտում եմ, նա էլ՝ փոխադարձ։ Եվ նրա ժպիտից հանկարծ այնպիսի հարազատություն է ճառագում, որ ես իսկապես հավատում եմ՝ սրտումս եղած հայրենիքի այն փոքրիկ կետը շուտով մեծանալու է՝ մինչև այնքան, որ ինքն ինձ առնի իր մեջ։

***
Տունը, որտեղ մնում ենք, վերջերս ենք գնել մորս ցանկությամբ։ Մայրս, որ իր կյանքի կեսից ավելին Հայաստանից դուրս է ապրել, թեև Հայաստանի կարոտը՝ միշտ սրտում, հանկարծ որոշեց այստեղ նորից տանիք ունենալ։ Ես ավելորդ հարցեր չտվեցի, իհարկե, բայց հասկացա մի բան. մարդ միշտ ձգտում է խարիսխ գցել այնտեղ, որտեղից թանկ մի բան է կորցրել, որպեսզի միշտ վերադարձի կետ լինի, որպեսզի կորստի ողջ ծանրությունը իր ուսերին չիջնի։ Այնտեղ՝ օվկիանոսից այն կողմ հեռու մեր քաղաքում հորս կորցնելով՝ մայրս վախենում է կորցնել նրան այստեղ էլ՝ օվկիանոսից այս կողմ, ուր ամեն անկյուն, ամեն ծառ ու շենք մի հուշ է՝ ասես նախորդ կյանքից, երբ երջանկությունը դեռ շոշափելի էր։ Մայրս վախենում է կորցնել հորս մասին ամենաթանկ հիշողությունները, ինչից հետո նրան էլ չի մնա ոչինչ կորցնելու։
Եվ հիմա այդպես վախվորած ու վշտահար՝ ես էլ նստած եմ Երեւանի մեր նոր տանը և նայում եմ պատուհանից մեր հին փողոցին, որն իմ դպրոցի ճամփան է եղել, չգիտեմ էլ՝ երկար ու դժվա՞ր։ Դպրոցից ես շատ հուշեր չունեմ, առհասարակ, քաղաքից էլ հիշում էի միայն Մաշտոցի պողոտան, որի ամենավերջում Մատենադարանի գողտրիկ շենքն էր, Թամանյանի արձանը, երբ Կասկադը դեռ այլ տեսք ուներ, և եկեղեցին, որի բակով գնում էինք Անահիտենց տուն։
Անահիտի հայրը, իմ հայրը և ևս չորս հոգի ընկերություն բառի հոմանիշն են եղել ինձ համար այն օրից, երբ ես սկսել եմ հասկանալ՝ ինչ է ընկերությունը։ Մանկության, համալսարանական ու գործընկերային թելերով իրար կապված՝ նրանք ամբողջ մի կյանք են միասին ապրել, և դժվար է ասել՝ այդ կյա՞նքն էր նրանց համար պարգև, թե՞ նրանք՝ կյանքի։ Որովհետև հիմա՝ այսքան տարվա բաժանումից, հորս անժամանակ հեռացումից հետո, նրանք նստած են ահա իմ առաջ բեկված ու ձեռնունայն, որքան ես, հասուն տղամարդիկ, որ թաց աչքերով ու կարոտ սրտով նայում են ինձ՝ իմ մեջ հորս տեսնելով գուցե, և բառեր չեն գտնում, բառեր չեն գտնում ինձ համար։ Բայց ես նրանց առանց այդ էլ հասկանում եմ. նույն արցունքի մեջ մարդիկ հեշտ են հարաբերվում…
— Մի անգամ բոլորով խմած…- սկսում է պատմել ընկերներից մեկը։
— Խմած չէ, հարբած,- ուղղում է մյուսը։
— Երբ արդեն հորդ ճանապարհում էինք տուն, մուտքի մոտ տեսանք՝ կոշիկները թարս է հագել…- ու ծիծաղում են բոլորը արցունքի մեջ բեկված ծիծաղով ու շարունակում են հիշել այդ անգամները, որ միակն էին ու չեն կրկնվի։
— Ջահել էինք, հիմա ի՞նչ։
— Կարեւորը՝ սրտներս ջահել լինեն։
Այն, ինչ նրանք պատմում են, ես լսում եմ առաջին անգամվա սաստիկ հետաքրքրությամբ, ասես դրանք իմ ընտանիքից հեռու, ուրիշ մեկի հետ պատահած օրեր են։ Բայց տեսնում եմ նաև, թե այդ ուրիշ մեկը՝ մորս կերպարանքով, նստած իմ առաջ, ինչպես է լցվում քաղցր հիշողություններով, ինչպես է հավաքում իր քանդված փազլը՝ վերագտնելով ինքն իրեն, հորս և այն ամբողջը, որ կոչվում է կյանք։
Հետո նրանք են հարցնում մեր կյանքից, կլիմայից քաղաքի, ուր ապրում ենք, մեր հարևաններից, որ հայ չեն, և հատկապես որ հայ են, մեր աշխատանքից, տրանսպորտից, առօրյա հազար ու մի հերթապահ թեմայից։ Ես պատմում եմ սիրով, մանրամասնում ամենը, ես մտածում եմ, որ դա սփոփանք է նրանց այն կասկածներին, թե կարո՞ղ է պատահի, որ մենք լավ չենք։ Բայց բարեբախտաբար թե դժբախտաբար, ասում էր հայրս, մարդ ամեն տեսակ ցավին էլ հարմարվում է։
— Իսկ ի՞նչն է պակասում այնտեղ,- հարցնում են ինձ։
— Այ, այս ջերմությունը,- շտապում եմ պատասխանել ես, որ նույն այդ ջերմության չափաբաժնին դեռ անսովոր՝ գլուխ չեմ հանում՝ այդ ի՞նչ անեզր ներողամտություն է հայրենի հողում, որ մի քանի օրում ծածկում է տարիների բացակաս, ի՞նչ անտեսանելի ձգողականություն է, որ կապում է ինձ իրեն՝ հույսի ու հույզի նախկինում չեղած հազար թելերով, և, ի սեր Աստծո, ինչպե՞ս է բացատրվում այն հարազատությունը, որ ես զգում եմ մարդկանց հանդեպ, որոնց հանդիպել էի մանկության հաշված օրերին և թողել այդ օրերի մեջ։ Ասես նրանք մնացել էին հենց այդտեղ, ասես սպասում էին ինձ տարիներ, որպեսզի երբ օրերից մի օր ետ դառնայի, թկթկացնեին ուսիս, նայեին աչքերիս ու հանգստացած շունչ քաշելով՝ մտածեին՝ վերջապես։
Արյունը ջուր չի դառնա, օտար հողը քեզ տուն չի դառնա՝ երևի կասեր հայրս։
Շատ տարիներ առաջ հայրս պատահմամբ մի ոզնի էր տեսել ու բերել տուն։ Կենդանիների հանդեպ առանձնապես հետաքրքրություն չունենալով՝ ես սկսել էի հոգ տանել նրա մասին, կերակրել, խաղալ նրա հետ։ Եվ ժամանակի հետ, երբ նա սովորել էր ձեռքերիս ջերմությանը, ես՝ նրա խառնվածքին, մենք ընտելացել էինք իրար և հասկացել մի բան՝ այն, ինչին նայում ես փոխադարձ սիրով, դադարում է ցավեցնել, եթե անգամ ամենասուր փշերն ունի աշխարհի:
Այդ փոխադարձ սիրո մեջ, երբ ոզնին դադարել էր հաճախ կծկվել, փշերը ցցել իմ առաջ, ես սկսել էի տեսնել նրա դեմքը, զննել աչքերը, քիթը։ Սկսել էի շոյել անգամ ամենասուր փշերը և դադարել մտածել, թե դրանք սուր են։ Այսօր այստեղ՝ ինձ ծանոթ ու անծանոթ քաղաքում, ինձ ծանոթ-անծանոթ մարդկանց մեջ, ես հանկարծ հիշեցի այս պատմությունը, հանկարծ ճիշտ նույն զգացողությունն ունեցա։ Եվ ինձ թվաց՝ քնքշանում են օտարության այն բոլոր փշերը, որ իմ առաջ էին, թվաց՝ ես ինքս էլ մասնակիցն եմ այն բոլոր օրերին, որ հորս ընկերները պատմում են, թվաց՝ հազար տարի ճանաչում եմ Անահիտին, որ, նստած իմ առաջ, լուռ սրբում է իր զմրուխտե աչքերը՝ մե՛կ հորս կորստի ափսոսանքից, մե՛կ էլ մեզ գտած լինելու երջանկությունից գուցե…
— Կապրեի՞ր այստեղ,- հարցնում է նա ինձ, և ես երկար ժամանակ դժվարանում եմ բառեր գտնել։
Հետո, շատ հետո, երբ նորից մի քանի հազար կիլոմետր բարձրության վրա լինեմ, և գետինը նորից ոտքիս տակ երերուն լինի, կյանքը հակառակի պես կդառնա աներեր։ Ու մինչ միտքս ծանրութեթև անի, սիրտս կգտնի պատասխանը.
— Կապրեմ։