Պատահե՞լ է արդյոք, որ զբոսնել եք գերեզմանոցում:
Ուրույն, շատ ինքնատիպ և սոսկալի պոեզիա կա այդ սահմանազատված, լռիկ-մնջիկ, հյութեղ խոտով ծածկված անկյուններում` այնքա՜ն փոքրիկ և այնքա՜ն ագահ:
Օր օրի այնտեղ են տարվում նորանոր մեռյալներ, և արդեն, ահա, ամբողջ կենդանի, հսկայական, աղմկոտ քաղաքը տեղափոխվել է այնտեղ, և արդեն եկող նորն է սպասում իր հերթին© իսկ նրանք էլի կանգնած են` էլի այնպես փոքրիկ, էլի լռիկ ու ագահ: Օդն առանձնահատուկ է այնտեղ, առանձնահատուկ է լռությունը, ուրիշ է այնտեղ և ծառերի սոսափը` մելամաղձոտ, մտասույզ, նուրբ: Այդ ճերմակ կեչիներն ասես չեն կարողանում մոռանալ բոլոր այն ողբալաց աչքերը, որ կանաչող ճյուղերի միջով փնտրում էին երկինքը, և ասես ոչ թե քամին, այլ՝ խոր հառաչանքներն են շարունակում տատանել օդն ու դալար տերևները:
Լուռ ու մտասույզ` գերեզմանոցով դեգերում եք և դուք: Ձեր ականջն ընկալում է հառաչանքների և արցունքների կամացուկ արձագանքները, իսկ հայացքը կանգ է առնում հարուստ մահարձաններին, համեստ փայտյա խաչերի և անլուր, անհայտ գերեզմանների վրա` իրենցով ծածկած մարդկանց, որոնք անլուր էին ամբողջ կյանքում, աննշան ու անհայտ: Հուշաքարերի գրերն եք կարդում նաև, և հառնում են ձեր երևակայության մեջ աշխարհից անհետացած այդ մարդիկ: Դուք տեսնում եք նրանց` ջահել, ծիծաղկուն, սիրող, դուք տեսնում եք նրանց` աշխույժ, շփվող, կյանքի անվերջանալիությանը հանդգնորեն հավատացող:
Եվ նրանք՝ այդ մարդիկ, մեռան:
Սակայն արդյոք տնից դուրս գա՞լ է պետք` գերեզմանոցում լինելու համար, մի՞թե բավարար չէ այն, որ գիշերային խավարը պարուրի ձեզ և կլանի ցերեկային ձայները:
Ինչքան հարուստ և շքեղ մահարձաններ կան, ինչքան համր ու անհայտ գերեզմաններ:
Եվ մի՞թե գիշերն է անհրաժեշտ, որպեսզի լինեք գերզմանոցում, արդյոք բավարար չէ՞ ցերեկը, անհանգիստ, աղմկոտ ցերեկը, որին ճնշում է սեփական չարությունը:
Նայեք ձեր հոգու խորքը, և այնժամ, ցերեկ լինի թե գիշեր, դուք այնտեղ կգտնեք գերեզմանոցը` փոքրիկ, ագահ, և այնքա՜ն շատ կլանած-կուլ տված: Եվ կամացուկ տխուր շշնջոց կլսեք դուք` անցյալի ծանր հառաչանքների արձագանքը, երբ թանկ ու սիրելի է եղել մեռյալը, որին իջեցնում էին գերեզման, և դուք չէիք հասցրել ո՛չ անտարբերանալ, ո՛չ մոռանալ նրան: Ե՛վ հուշաքարերը կտեսնեք դուք, և՛ գրերը, որոնց կեսը լվացված-սղված են արցունքներով, կտեսնեք լռիկ, խուլ շիրիմները` փոքրիկ, չարագուշակ թմբիկներ, որոնց տակ թաղված-ծածկված է այն, ինչը կենդանի է եղել, թեկուզ և չեք ճանաչել նրա կյանքը և չեք նկատել մահը: Իսկ հնարավոր է` դա ձեր հոգում եղած լավագույն բանն էր…
Սակայն ինչո՞ւ եմ խոսում. նայեք ձեր ներսը… Մի՞թե առանց ինձ էլ դուք չեք նայել ձեր գերեզմանոցին ամեն օր` որքան կա երկար, ծանր տարվա մեջ: Գուցե դուք հենց երեկ դեռ հիշում էիք ձեզ համար թանկ հանգուցյալներին և լաց էիք լինում նրանց համար, հնարավոր է` դուք դեռ երեկ թաղել եք ինչ-որ մեկին, որ երկար ու ծանր հիվանդ էր և մոռացված էր դեռևս կենդանության օրոք:
Ահա, ծանր մարմարի տակ, որը շրջապատված է չուգունե խիտ ցանկապատով, հանգչում է սերը մարդկանց հանդեպ և նրա քույրը` հավատն առ մարդը: Ի՜նչ գեղեցիկ էին նրանք և հրաշալիորեն լավը, այդ քույրերը: Ի՜նչ պայծառ կրակով էին վառվում նրանց աչքերը, ի՜նչ անհավատալի ուժով էին օժտված նրանց նուրբ, ճերմակ ձեռքերը:
Այդ ճերմակ ձեռքերն ինչպիսի՜ քնքշությամբ էին պաղ ըմպելիքը մոտեցնում ծարավից բորբոքված բերաններին, կերակրում քաղցածներին, ի՜նչ նրբիկ զգուշությամբ էին դիպչում նրանք հիվանդի խոցերին, բուժում նրանց:
Եվ նրանք մեռան, այդ քույրերը, մրսածությունից մեռան, ինչպես պատմում են հուշաքարի գրերը: Չդիմացան սառցաշունչ քամուն, որով պարուրեց նրանց կյանքը:
Իսկ ահա, հաջորդիվ, ծռված խաչն ազդարարում է այն տեղը, ուր հողի տակ է թաղված տաղանդը: Ի՜նչ աշխույժն էր նա՝ աղմկալից, կենսախինդ© ամեն բանի ձեռք էր մեկնում, ամեն ինչ էր ուզում անել և համոզված էր, որ նվաճելու է աշխարհը:
Ու մահացավ` մի տեսակ աննկատ ու լռելյայն: Մի անգամ մարդամեջ մտավ, երկար ժամանակ կորսվեց այնտեղ և վերադարձավ` ջարդված ու տխուր: Շատ լաց եղավ, անընդհատ փորձում էր ինչ-որ բան ասել, բայց այդպես էլ չկարողանալով` մեռավ:
Ահա փոքրիկ թմբերի երկար շարքը: Ո՞վ կա այնտեղ:
Ա՜խ, այո՛, երեխաներն են` պստիկ, աշխուժիկ, չարաճճի հույսերը: Նրանք այնքա՜ն բազմաթիվ էին, և այնքա՜ն զվարթ ու աղմկոտ էր նրանց հոգին… Սակայն մեկը մյուսի ետևից մեռնում էին…
Ի՜նչ շատ էին նրանք, և ի՜նչ խնդուն էր հոգիս նրանց հետ:
Լռություն է տիրում գերեզմանոցում, տխրամած սոսափում են կեչու տերևները:
Թո՛ղ որ հարություն առնեն մեռյալները: Բացվե՛ք, խոժոռ-մռայլ գերեզմաններ, փլուզվե՛ք, ծանրածանր մահարձաններ, չքվե՛ք-ճամփա բացեք, երկաթյա ցանկապատեր:
Գոնե մեկ օրով, գոնե մեկ պահով ազատություն տվեք նրանց, ում խեղդում եք ձեր սոսկալի ծանրությամբ ու խավարով:
Դուք կարծում եք` նրանք մեռե՞լ են… Օ՜, ո՛չ, ողջ են նրանք: Նրանք լռում էին, բայց ողջ են:
Ո՛ղջ:
Ուստի՝ թույլ տվեք նրանց` տեսնել անամպ, երկնագույն երկնքի պայծառակերպությունը, շնչել գարնանային մաքուր օդը, հագենալ ջերմությամբ ու սիրով:
Արի մոտս, իմ քուն մտած տաղանդ: Ի՞նչ ես այդպես ծիծաղելիորեն տրորում աչքերդ, արև՞ն է քեզ կուրացրել… Ի՜նչ պայծառ է լուսավորում այն, չէ՞: Ծիծաղո՞ւմ ես: Ծիծաղի՛ր, խնդա՛© այնքա՜ն քիչ է խինդը մարդկանց մեջ: Կծիծաղեմ և ես քեզ հետ: Նայի՛ր, ծիծեռնակն է թռչում© թռչենք նրա ետևից: Ծանրացե՞լ ես գերեզմանում… Եվ ի՞նչ տարօրինակ սարսափ եմ տեսնում քո աչքերում` ասես գերեզմանային խավարի արտապատկեր: Չէ՛, չէ՛, պետք չի, լաց մի՛ եղիր: Լաց մի՛ եղիր, ասում եմ քեզ:
Չէ՞ որ հրաշալի է կյանքը հարություն առածների համար:
Իսկ դուք, իմ փոքրի՛կ հույսեր, ի՜նչ անուշ ու ծիծաղելի են ձեր դեմքերը: Ո՞վ ես դու, ա՛յ զվարճալի չաղլիկ… Չեմ հիշում քեզ: Եվ ինչո՞ւ ես ծիծաղում: Ի՞նչ է, գերեզմանը քեզ չի՞ սարսափեցրել: Կամաց, ի՛մ երեխաներ, կամա՛ց: Ինչո՞ւ ես նեղացնում նրան, չե՞ս տեսնում` ինչ փոքրիկն է, դալուկ ու թույլ: Ապրեք հաշտության մեջ: Եվ հարկավոր չէ պտտել ինձ: Մի՞թե չգիտեք, որ ես էլ եմ գերեզմանից, և հիմա իմ գլուխն առանց այն էլ պտույտ է գալիս` արևից, օդից, ուրախությունից:
Եկաք նաև դուք, վայելչատես, հրաշալի քույրիկներ: Թույլ տվեք համբուրել ձեր ճերմակ, նուրբ ձեռքերը: Ի՞նչ եմ տեսնում, հա՞ց եք բերում… Ձեզ, որ նուրբ եք, կանացի և թույլ, չվախեցրե՞ց գերեզմանի խավարը, և այնտեղ, այդ ծանր ահռանքի տակ, դուք մտածել եք քաղցածների հացի մասի՞ն: Թույլ տվեք համբուրեմ ձեր ոտիկները: Ես գիտեմ, թե ուր կգնան նրանք հիմա` ձեր թեթև, արագաքայլ ոտիկները, և ես գիտեմ` այնտեղ, որտեղով կանցնեն նրանք, ծաղիկներ կաճեն` աննման, հրաշաբույր ծաղիկներ: Ինձ ձեզ մո՞տ եք կանչում… Եկա, գնացինք:
Ինձ մոտ արի, հարություն առած իմ տաղանդ, ի՞նչ ես գերվել երկնքում վազող ամպիկներով: Ինձ մոտ եկեք, իմ փոքրիկ, չարաճճի հույսեր:
Սպասե՛ք…
Ես երաժշտության ձայն եմ լսում: Դե մի՛ գոռա այդպես, ա՛յ պստլո, թող լսեմ: Որտեղի՞ց այս հրաշալի հնչյունները` կիսաձայն, ներդաշնակ, աննկարագրելիորեն ուրախ և թախծոտ: Հավերժական կյանքի մասին են խոսում նրանք…
… Չէ՛, մի՛ վախեցեք, հիմա կանցնի… Ուրախությունից եմ լաց լինում:
Ա՜խ, ի՜նչ հրաշալի է կյանքը հարություն առածների համար:
Թարգմանությունը`
ԳՈՒՐԳԵՆ ԽԱՆՋՅԱՆԻ
Թարգմանվել է կարանտինային օրերին, կորոնավիրուսային
տրամադրության դրդումով:
