Հերթական հինգշաբթին: Սիրում եմ հինգշաբթին: Չնայած իմ միապաղաղ կյանքում այն ոչ մի բանով չի տարբերվում շաբաթվա մյուս օրերից: Լա՛վ: Թողնենք: Երևի պետք է սկսեի բարևից: Վա՛յ, բարև: Կներես, որ մի քիչ ծամծմեցի: Դե լավ… Ինձ գիտես: Գիտես, որ էմոցիոնալ եմ, դյուրագրգիռ, դեպրեսիվ, կասկածամիտ… Շարունակե՞մ: Հա՞: Չէ՞: Լա՛վ, չեմ շարունակի: Քեզ հետաքրքիր չէ: Ես ուղղակի կխոսեմ՝ ինքս ինձ հետ, ինձ համար… Դու ուշադրություն մի՛ դարձրու: Ես էլ, այնուամենայնիվ, կմտածեմ, որ կարող է ինչ-որ բան… Եսիմ: Չգիտեմ: Ինձ հույս եմ տալիս… Հերթական անգամ… Դատարկ հույս: Բայց ինչ վատ բան է, չէ՞, երբ հույս ունես, հավատում ես: Մեկ-մեկ նույնիսկ մտածում եմ, որ հիասթափությունները չէին լինի, եթե հույսն ու հավատը չլինեին: Համաձայն չե՞ս: Դու միշտ ինձ հետ համաձայն չես, անգամ այն ժամանակ, երբ համակարծիք ենք: Ծիծաղելու է, չէ՞: Բայց «այն» ծիծաղներից, երբ ծիծաղի տալով ուզում ես փոխել «պահի» լրջությունը, իսկ միշտ հակառակն է դուրս գալիս: Պահի լրջությունը չի փոխվում: Սենտիմենտալ եմ, հա՞, զգայուն եմ, հա՞… Չէ՛, չէ՛, կներես, զգայուն չէ, ի՞նչ ես դու ասում… Հա՜… Գերզգայուն: Նորից դեմքիս ժպիտ է, գիտե՞ս: Ժպտում եմ, որ հիմարի նման լաց չլինեմ, չտրվեմ հույզերիս ու նորից չմտածեմ՝ թե բա ես՝ անբախտս… Բայց ես անհաջողակ չեմ: Չէ՛: Սա լավ հիշիր: Ես անհաջողակ չեմ: Հակառակը: Ես շատ լավ էլ հաջողակ եմ: Ուղղակի ոչ այն հաջողակների պես, որ ամեն գործերը ստացվում է, բլա-բլա… Չէ՛: Ես՝ անհաջողակս, ուղղակի ինձ սկսել եմ հաջողակ համարել: Լա՛վ: Դա էլ թողնենք… Հե՞չ մտածել ես մահվան մասին: Սովորաբար ասում են, թե մեռնելը հեշտ է, երբ ոչ մեկին չունես: Չէ՛, սխալ են ասում: Մեռնելը հեշտ է, երբ ինչ-որ մեկին ունես, երբ գիտես, որ ուղղակի ոչ թե չես չլինելու, այլ չապրելով «լինելու» ես: «Լինելու» ես, որովհետև քեզ հիշելու են, կարոտելու են, ամեն անգամ էլ քո մասին խոսելիս նույնիսկ չեղած արժանիքներ են վերագրելու, ինչ է թե՝ մահդ դարձնեն տիեզերական ողբերգություն, ինչ է թե՝ այնքան արժևորվես, որ աշխարհը, կյանքը թվա դատարկ, ինչ է թե… Բայց նաև լինես այնքան լուսավոր, որ շարունակեն ապրել, որովհետև դրանով կարող են քեզ ապրեցնել: Այս մտքից արդեն մեռնել եմ ուզում, որ սկսեմ լինել քեզ համար ինչ-որ… որ ինձ ապրեցնեմ… Տատիս հիշեցի: Հիշում եմ` հայրական տատս ահավոր վախենում էր մեռնելուց: Կառչել էր կյանքից՝ «Դեղերս պրծա՛ն, առեք», և դա այն դեպքում, երբ դեղերը դեռ չէին վերջացել (դողում էր ամեն կոճակի վրա), «Բժիշկը լավ չհասկացավ, ուրիշին բերեք», երբ դեպի լավը չէր դառնում, սկսում էր բժշկին անուն դնել: Ուզածն էլ մեծ բան չէր: Ապրել էր ուզում: Ապրելուց էլ շատ բան չէր ուզում: Ուզում էր ամեն օր դուրս գալ բակ, նստել «իր քարին», հետո մի քիչ ման գալ իր իսկ կառուցած տան շուրջը` «Մեծ շենք եմ սարքել, ջահելություն չեմ տեսել»: Ու հպարտանում էր: Տեղն ուներ: Մեռավ էլ՝ մինչև վերջին վայրկյանը կռիվ տալով մահվան դեմ՝ «Չեմ մեռնի, չէ՞: Շատ չէ՝ մի քանի տարի էլ…»: Չէի հասկանում տատիս: Ինչ-որ տեղ նույնիսկ մտածում էի` «Դե մեծ կնիկ ես, էլի, ի՞նչ ես ուզում»: Հիմա էլ մայրական տատս է դժգոհում՝ «Ոտքս ցավում է: Խանութ չեմ կարող իջնել…», ու մյուս տատիս պես վախենում է: Վախենում է անկողին ընկնելուց ու… մեռնելուց: Մեկ-մեկ նորից մտածում եմ՝ «Դե մեծ կնիկ ես, էլի, ի՞նչ ես ուզում»: Բայց չէ՛, հասկանում եմ: Ուզածը մեծ բան չի, չնայած, ըստ էության, մեծ բան է, երբ այդ տարիքին ես: Ապրել է ուզում: Իր ոտքով խանութ իջնել է ուզում, որ զգա, որ դեռ «ինքնուրույն է», մեր կարիքը չունի, ինքն էլ դեռ կարող է իր օրվա մի հացի համար իջնել խանութ… Շատ չէ, մի քիչ էլ է ապրել ուզում՝ «Մի քանի տարի էլ, բալա ջան…»: Տարեց մարդիկ ոնց են, չէ՞, դողում իրենց կյանքի վրա: Ջահել ժամանակ այդպես չէին դողում: Ծերությունը երևի այն «կետն է», երբ մարդը միայն օրվա արևը տեսնելով էլ կարող է սիրել ու գնահատել կյանքը:
Տատիս հետ մեկ-մեկ գերեզմաններ եմ գնում: Ձմռանը մի քիչ դժվար է: Պետք է անցնենք գերեզմանաքարերի միջով, իսկ ձյունը դժվարացնում է ընթացքը: Տատս միշտ առջևից է գնում՝ ոտքը կաղալով, դժվարությամբ, հևալով… Մեկ-մեկ, չնայած, ուզում եմ տատիս հանդիմանել՝ «Ա՛յ տատ, դե չես կարող, էլի…»: Բայց լռում եմ, ձայն չեմ հանում: Հասկանում եմ՝ նա չի ուզում, որ հանկարծ անցնենք իրենից: Ոչինչ, թող ինքը գնա առջևից, նա է հաճախ հիշում, նա է դեռ ողբում:
Ձմռանը գերեզմանաքարերին հաստ ձյուն է նստում: Տատս զգուշությամբ մաքրում է ձյունը…
Պապերիս առանձնապես չեմ հիշում, բայց կանգնելով նրանց գերեզմանների առջև՝ ինձ թվում է, թե շատ լավ եմ ճանաչել նրանց, ավելին, նույնիսկ «գիտակցում եմ», թե ինչպիսի մարդկանց եմ կորցրել՝ աշխարհի ամենաբարի, ամենալավ, ինձ շատ սիրող, ինձ հետ միշտ խաղալ ցանկացող… Եվ հանկարծ նրանց կարիքն եմ զգում, կարծես եթե նրանք հիմա ողջ լինեին, ամեն ինչ այլ կերպ կլիներ… Հեռանալիս հայացքս գցում եմ գերեզմանոցին, այն ահռելի է թվում: Դժվարությամբ ենք իջնում: Տատս այլևս առջևից չի գնում: «Տատ, արի առաջ անցի»,-ասում եմ ես: «Չէ՛, դուք առաջ անցեք, կուգամ էլի»,- փնթփնթում է տատս: Ձայն չեմ հանում. հասկանում եմ: Ու այդ պահերին հիշում եմ նաև մահացած տատիս, ով չնայած մահից առաջ ինձ ՉԷՐ ԷԼ ՀԻՇԵԼ, բայց միշտ (չգիտես ինչու) մտածել եմ, թե իբր ուզեցել է ինձ տեսնել, սպասել է, հարցեր է տվել, աչքը դռանն է եղել… Գերեզմանից հեռացող մեքենայի միջից արդեն նայում եմ հեռվում թողած սպիտակ տարածությանը: Եվ թվում է, որ չէ՛, այնտեղ մարդիկ չկան թաղված, «ոչինչ չկա», իսկ ձյունն էլ չի ծածկել նրանց երբեմնի գոյությունը հաստատող գերեզմանաքարերը: Չէ՛, գիտեմ, հասկանում եմ, ո՞ւմ եմ խաբում, ո՞ւմ: Նրանց համար չէ, որ լաց էի լինում: Երևի նրա համար, ինչը նրանք կարող էին ինձ տալ, բայց տարել էին իրենց հետ:
Գարունը չեմ սիրում: Դեպրեսիվ է: Բայց դրա համար չէ, որ չեմ սիրում: Չափից շատ սիրուն է: Ծաղիկները, կանաչը… Չէ՛, չեմ ուզում տեսնել: Իմ աշունն ու ձմեռն եմ ուզում: Այդ ժամանակ էր, որ ինձ համար եղանակը տաք էր անգամ, երբ անձրև էր, քամի ու ձույն: Ես չէի մրսում: Դուրս գալուց հագնում էի իմ տաք վերարկուն, իսկ տանը` փաթաթվում տաք վերմակով… Հավե՛ս էր: Ես ինձ նույնիսկ «պաշտպանված» էի զգում: Գիտես՝ ինչի՞ց: Ցրտից չէ: Աշխարհից: Հա՛, հենց աշխարհից: Տարօրինակ բան եմ ասում, չէ՞: Լուրջ եմ ասում: «Պաշտպանվում էի» աշխարհից, որ ծածկեի ինձ ջերմությամբ… Իսկ գարունը, ամառը… Արևը չափից շատ այրող է: Այս ժամանակ է, որ ես մրսում եմ: Ես աշուն ու ձմեռ եմ ուզում, որ էլ չմրսեմ: Լավ եմ, չէ՞, ինքս ինձ պաշտպանում աշխարհից: Ասա՛, որ սրամիտ եմ, ասա՛, որ լավ եմ մտածել: Ասա՛, դե… Սպասում եմ: Ասա՛, թեկուզ, որ այդպես չես մտածում: Սուտը ի՞նչ է, որ չես ասում: Անխի՛ղճ: Ատում եմ քեզ: Բոլորը դժգոհում են, որ իրենց ստում են, իսկ ես, ես անգամ ստին եմ կարոտ: Հիմա՛ր մարդիկ: Ամեն մարդու հո չե՞ն ստում, ամեն մարդու չնեղացնելու համար հո իրականությունը չե՞ն թաքցնում: Տե՛ս, ծխում եմ: Դեռ լավ չի ստացվում: Նոր-նոր եմ սկսել: Թարս-թարս մի նայիր: Բարությունս էլ մի չարաշահիր: Եթե չարացա, անգամ եթե սուտ խոսես, չեմ գնահատի, որ ուզում ես ինձ ստով չնեղացնել… Իսկ կուզե՞ս քեզ համար նվագեմ: Նորից անտարբեր հայացքդ, դաժան քմծիծաղդ… Նորից ստիպում ես քեզ ատել: Չես հավատում, որ նվագել գիտեմ, հա՞: Չե՞ս հավատում: Չնայած… ճիշտ էլ անում ես: Հիմա դժվար էլ կարողանամ: Գիտե՞ս՝ տան դաշնամուրը վաղուց է, ինչ չի նվագում: Վերջին անգամ նվագել եմ… Չեմ էլ հիշում: Ուզում եմ քեզ իմ մասին պատմել: Ախր կարգին բան չգիտես: Դե լավ… Դեմքդ այդպես մի ծամածռիր: Պատմե՞մ: Հա՞, թե՞ չէ… Շա՛տ եմ ուզում: Հայրս երբեք իմ սենյակ չէր մտնում: Իսկ ես սպասում էի, որ ահա դուռը կբացվի, և նա, գոնե օրվա մեջ մի անգամ, կմտնի, ժպիտով կնայի ինձ ու կհարցնի. «…»,- չգիտեմ ինչ, բայց որևէ բան, միայն թե սենյակիս դուռը բացվեր: Իսկ սենյակիս դուռը այդպես էլ չէր բացվում, նա ներս չէր մտնում, հոգատարությամբ ու սիրով չէր նայում, չէր ժպտում, չէր հարցնում: Ու ահա` հիմա, հանկարծ «հայտանաբերել է», որ արդեն շա՜տ հեռու եմ, օտար… Եվ սենյակիս դուռը սկսել է բացվել: Նա է՝ հայրս: Կամաց մտնում է ներս, սիրով ու հոգատարությամբ, բայց թախծոտ աչքերով նայում է ինձ ու անգամ ժպտում… Պատկերացնո՞ւմ ես: Իսկ ես դեռ փոքրուց մտածել եմ, թե նա ժպտալ չգիտի: Իսկ հիմա… «Պարզվում է»` գիտի: Եվ ժպիտը տխուր է: Չեմ սիրում այդ ժպիտը: Նայելով նրա կնճռոտված դեմքին, թախծոտ ու տխուր աչքերին, մի տեսակ ժպտալ չկարողացող շրթունքներին, որոնք, այնուամենայնիվ, փորձում են ժպտալ՝ կարծես ինքս ինձ եմ տեսնում, իմ արտացոլանքին, որը նայում է ուղիղ աչքերիս մեջ, փնտրում ինձ, բայց ինձ չի գտնում: Իսկ նա շարունակում է նայել ու նայել, հանկարծ նույնիսկ մոտենում է, նայում ուղիղ աչքերիս մեջ, շոյում գլուխս, բայց մեկ է՝ նորից ինձ «չի գտնում»: Չեմ թողնում:
***
Ծխելը չի ստացվում: Էլ չեմ ծխելու: Շունչս կտրվում է: Բայց չէ՛, չեմ թողնելու: Չէ՛, կթողնեմ: Քեզ է հիշեցնում: Ու էլի նույն անտարբեր հայացքդ… Չես փոխվում: Իսկ գուցե ես չե՞մ փոխվում, երբ փորձում եմ քեզ դարձնել «ուրիշ», ավելի ճիշտ, քո մեջ այն «ուրիշին» արթնացնել, որը իբր թե կա: Իսկ գուցե դառնաս անտեսանելի ուրվակա՞ն, որին սկսեմ ամենուր փնտրել՝ տան յուրաքանչյուր անկյունում, փողոցում, երևակայական այն տանը, որը այդպես էլ մերը չդարձավ: Եվ իմ երևակայական աշխարհում սկսեմ տեսնել, թե ինչպես եմ աշխատանքից հետո վերադառնում մեր տուն, սրտի ուժեղ զարկերով բացում դուռը, մտնում ներս, հապշտապ հանում կոշիկներս և աղմուկով գցում գետնին, որ դու լսես, որ վերադարձել եմ: Իսկ տանը ոչ ոք չի լինի: Ափսոս, որ իրականում չեմ մեռնելու, որ ինձ «ապրեցնեմ»:
Հիմա գարուն է ու շուտով՝ ամառ: Մրսում եմ: Իմ աշունն ու ձմեռն եմ ուզում, որ էլ չմրսեմ:
