Օլիվերը մահացել է 2019 թ.-ի հստակ հինգշաբթի օր` հունվարի 17-ին, Ֆլորիդայի նահանգի Հոբ Սունդ քաղաքում գտնվող իր տանը: Մահվան պատճառը լիմֆոման էր: (Ըստ Վիքիպեդիայի` հիվանդության ախտանիշները ներառում են մեծացած ավշային հանգույցներ, տենդ, առատ քրտնարտադրություն, չպատճառաբանված քաշի կորուստ, քոր և հոգնածության մշտական զգացում): Սարսռում եմ:
— Նյու Յորք Թայմս-ում ինչ-որ Ստեֆանի Բուրթ գրում է (2019 թ. հունիսի 18)` Օլիվերը առաջարկեց լրջություն, որը կապված չէ կրոնական ուղղափառության հետ, այն բոլորովին նոր ճանապարհ է` վերագտնելու հոգևոր ոգեղենությունը բանաստեղծության միջոցով և դրանից դուրս` հրաժարվելով հանգամանորեն խոսել բազմազանությունից, մոդեռնիզմից, տնտեսությունից և նրանց բարձրակոչ պահանջներից: (Մտածում եմ` բացարձակ ապուշություն, այս մեկնաբանողների ինքնագոհ տեքստերի ապուշ հռետորիկան տանելի չէ: Մինչ Օլիվերը գրում է. «Դու միայն պարտավոր ես թույլ տալ քո մարմնում բնակվող փափուկ կենդանուն սիրել այն, ինչ սիրում է»):
— Մեկ այլ լրագրող` Քեթի Շտայնմցը, Թայմս-ում գրում է` Մերին նախանձում էր կենդանիների գաղտնի կյանքին: Նա ընթերցողին հիշեցրեց, որ կյանքը օրհնություն է, որ կարելի է բուժվել չարությունից (մտածում եմ` լիմֆոման չարություն չէ՞ր), որ անորոշությունը պատճառ չէ չհավատալու: (Հիշում եմ տեքստ, որտեղ խոսում էր իր աղոթել չիմանալու մասին):
— Վաշինգտոն փոստ-ում ոմն Մեգի Սմիթ նրբորեն նկատում է` ի՞նչ արեց Մերի Օլիվերը իր միակ, անմշակ ու թանկարժեք կյանքի հետ: Նա կարողացավ գոյատևել իր դժվարին մանկությունից հետո: Հիսուն տարի շարունակ սիրեց միևնույն կնոջը: Նա գրեց բանաստեղծություններ, որ կհաղթահարեն ժամանակի փորձությունը: Նա հպվեց մեզ:
Երևանի ծայրամասում գտնվող մեր տանը, այս հին, գրադարանի փոշոտ սենյակում, Պոլիտեխնիկի լսարանում, Փարիզյանում, անկապ, չդիֆերենցվող զրույցների ժամանակ մտքումս անընդհատ, անընդհատ Մերի Օլիվեր եմ թարգմանում.
«Չափազանց շատ ցանկանում էի չնկատվել և մնալ մենակ, բայց մի տեսակ չհաջողեցի»:
Բոլոր պարբերականները գրում են` մահացել է Պուլիցերյան մրցանակակիրը: Դե հա:
Լուսինե Եղյան
Վայրի սագեր
Դու պարտավոր չես լինել լավը:
Դու պարտավոր չես ապրել ծնկաչոք`
հանուն ապաշխարանքի, անապատի հարյուրավոր մղոնների միջով:
Դու միայն պարտավոր ես թույլ տալ քո մարմնում բնակվող փափուկ կենդանուն
սիրել այն, ինչ սիրում է:
Պատմիր ինձ քո հուսահատության մասին, քո մասին, և ես կպատմեմ իմի մասին:
Մինչդեռ աշխարհը շարունակվում է:
Մինչդեռ արևը և անձրևը, իբր պարզունակ պատկերներ,
շարժվում են լանդշաֆտների երկայնքով,
մարգագետինների և հաստաբուն ծառերի վրայով,
լեռների և գետերի վրայով:
Մինչդեռ ամենաբարձր` մաքուր, կապույտ օդում սավառնող վայրի սագերը
նորից վերադառնում են տուն:
Ով էլ որ դու լինես, անկախ նրանից` որքան միայնակ ես,
աշխարհը թողնում է իրեն քո պատկերացմանը,
Կանչում է քեզ` ասես վայրի սագեր — անտաշ և հուզիչ,
Նորից ու նորից վերագտնելու քո տեղը
այս ընտանիքում առարկաների:
Ամառային օր
Ո՞վ արարեց աշխարհը,
Ո՞վ արարեց կարապին և սև արջին,
Ո՞վ արարեց մորեխին,
Հենց այս մորեխը նկատի ունեմ,
որ ինքնուրույն դուրս է ցատկել խոտից,
որ իմ ձեռքից շաքար է ուտում,
որ ծնոտը շարժում է հետ ու առաջ, ոչ թե վերև-ներքև` ինձ նման,
որ լարված նայում է շուրջը` իր վիթխարի և խճճված աչքերով:
Հիմա նե բարձրացնում է մոխրագույն բազուկները և մանրակրկիտ լվանում դեմքը:
Հիմա նե բացում է թևերը և սլանում հեռու:
Ես ճշգրիտ չգիտեմ` ինչ է աղոթքը:
Բայց գիտեմ` ինչպես կենտրոնացնել ուշադրությունը, ինչպես ընկնել ներքև`
դեպի խոտը, ինչպես ծնկի գալ խոտերի վրա,
ինչպես լինել անօգտակար և օրհնված, ինչպես թափառել դաշտերի միջով,
ինչով և զբաղված եմ եղել ողջ օրվա ընթացքում:
Պատմիր ինձ` ուրիշ ի՞նչ կարող էի անել,
Վերջիվերջո, ամեն բան չի՞ մեռնում և չափազանց շուտ,
Պատմիր ինձ` ինչ ես պլանավորում անել
քո միակ, անմշակ ու թանկարժեք կյանքի հետ:
Քնելով անտառում
Ես ենթադրում եմ` այս հողագունդը հիշում է ինձ:
Նա վերցրեց ինձ այնքան նրբորեն`
փաթաթելով իր մուգ կիսաշրջազգեստի մեջ, իսկ նրա գրպանները`
լի քարաքոսերով և սերմերով:
Ես չեմ քնել այսպես երբևէ. մի քար` լիճ-մահճակալիս վրա,
դատարկություն իմ և այստեղից թափվող սպիտակ կրակի միջև,
սակայն իմ մտքերը…
և դրանք թափվեցին` ասես գիշերային թիթեռներ,
որոնք հայտնվում են ամենակատարյալ ծառերի ճյուղերին:
Ողջ գիշեր շոշափեցի ինձ շրջապատող փոքրիկ
թագավորությունների շնչառությունը. միջատներ
և թռչուններ, որոնք խավարում կատարում են իրենց աշխատանքը:
Ողջ գիշեր վեր բարձրացա և նորից թափվեցի ջրի մեջ`
ասես պատերազմում էի լուսավոր ճակատագրի դեմ: Եվ առավոտյան,
համենայն դեպս, անհետացել էի մեկ տասնյակ անգամ
դեպի ինչ-որ առավել լավը:
Սարերի մասին երազող բանաստեղծը
Երբեմն ուժասպառ եմ լինում օրերից, դրանց պոռթկումներից և մեկնարկներից:
Ես ուզում եմ բաձրանալ ինչ-որ կնճռոտված և մոխրագույն սարեր, անշտապ` դրա վրա
Ծախսելով իմ կյանքի մնացյալ ժամանակը. անընդհատ հանգստանալ, քնել
Սոճիների տակ կամ վրա, ամբողջովին տկլոր քարերի վրա:
Ուզում եմ տեսնել` դեռ որքան աստղեր են մնացել երկնքում,
Որոնք մենք տարիներ շարունակ հանգցրել ենք, ամենա՜, ամենաքիչը մեկ դար:
Ուզում եմ հետհայացք գցել ամենի վրա` հիմնովին ներելով ամեն բան
Եվ լինել խաղաղ` իմանալով վերջին բանը, որն անհրաժեշտ է իմանալ:
Այդ ողջ հապճեպությունը: Էս մոլորակը ընդհանրապես այդ մասին չէ:
Ինչպես ծառերի համրությունը` նրանց պոեզիան միայն իրենց մասին է, իրենց համար:
Ուզում եմ քայլել դանդաղորեն` մտածելով համապատասխան բաների մասին:
Տասը հազար տարուց, գուցե, մի կտոր սար ընկնի:
Ես անհանգստանում էի
Ես չափազանց անհանգստանում էի` կկանաչի՞ արդյոք այգին, կհոսե՞ն գետերը
ճշգրիտ ուղղությամբ, արդյոք երկիրը կշարունակի՞ պտտվել այնպես,
ինչպես իրեն ընտելացրել են, և եթե ոչ` ինչպե՞ս
կարող եմ կարգավորել դա:
Արդյոք ես ճի՞շտ էի, թե՞ սխալվում էի, կներվեմ արդյոք,
և արդյոք կարողություն ունե՞մ` անելու ավելին:
Երբևէ ի վիճակի կլինեմ երգելու, անգամ ճնճղուկները
կարող են անել, իսկ ես, դե,
անհույս եմ:
Տեսողությունս թուլանում է, թե պարզապես իմ ենթադրություններն են,
ինձ սպասվում է ռևմատիզմ,
փայտացում կամ թուլամտությո՞ւն:
Ի վերջո, հասկացա` անհանգստությունը ոչ մի տեղ չի տանում,
և հրաժարվեցի դրանից: Վերցրեցի իմ ծեր մարմինը,
քայլեցի դեպի առավոտը
և երգեցի՜:
