Եթե նա այս պահից սկսած անընդհատ արթուն լիներ, մենք շուտով կհասնեինք ճշմարտությանը, որը գուցե մեզ շրջապատում է իր լացող հրեշտակներով…
Արթյուր Ռեմբո, «Անհնարինը»
Ամեն ինչ սկսվեց այն օրվանից, երբ ես թողեցի աշխատանքս, կտրեցի բոլոր կապերը ծանոթներիս, բարեկամներիս, ընկերներիս հետ ու առանձնացա դատարկ բնակարանում, որտեղ մտադիր էի մի գիրք գրել, հետո գանգս ցրիվ տալ:
Հենց այդ ժամանակ էլ հայտնվեց ձայնը:
Անսպասելի և շատ արագ այդ ձայնը փոխարինեց մնացած բոլոր ձայներին, որ լռեցրել էի` անջատելով հեռախոսն ու պինդ կողպելով բնակարանի դուռը: Ձայնը հազար ու մի ծակուծուկերից անարգել ներս թափանցեց` գրավելով տան բոլոր սենյակները: Ես լարեցի լսողությունս, գնացի ձայնի հետքերով: Դուրս եկա պատուհանից, իջա շենքն ի վար, մոտեցա ցանկապատին, թռա վրայով, անցա ճյուղերի, տերևների արանքով, հետո ինչ-որ ժանգոտ թիթեղների, անգլուխ տիկնիկի, կծոտված կոճղի կողքով, հասա թրթռացող լեզվին, սահեցի ներքև և հայտնվեցի քարանձավային խորը մթության մեջ: Ձայնը սկսվում էր այնտեղից, հետո թունելի միջնամասում մեծ թափ հավաքում ու դուրս թռչում` պատռելով օդը կրակոցի ուժգնությամբ` հաֆ, հաֆ… հաֆ, հաֆ, հաֆ…հաֆ, հաֆ, հաֆ, հաֆ, հաֆ…
Ես մոտեցա պատուհանին, նայեցի ներքև ու առաջին անգամ տեսա նրան: Նա հաչում էր ու սև գույն ուներ: Սև գույնը հաչում էր ու նրա հաչոցն էլ սև գույն ուներ…
Այդ օրվանից հետո ամեն ինչ սև գույն ստացավ:
Սև ձայնը հաստատվեց իմ բնակարանում և դարձավ նրա ապօրինի, մենիշխան բնակիչը: Այդքանով չբավարարվելով` այն անցավ նաև մաշկիս տակ, մտավ ոսկորներիս մեջ ու սկսեց ներսից կրծել ինձ, արյունախում միջատի պես դանդաղ հալումաշ անել: Դա նման էր իսկական աղետի, որ գլխիդ է փլվում այնքան հանկարծակի, որ հավատդ չի գալիս, թե իսկապես կատարվել է հետդ: Բայց ձայնը կար իրականում և, ինչն է հետաքրքիր, ես հիշում եմ, այն առաջ էլ կար ու երևի միշտ եղել է, ուղղակի ես չէի լսում կամ ուշադրություն չէի դարձնում նրա վրա: Քանի դեռ դուրս էի գալիս տնից, շփվում էի արտաքին աշխարհի հետ և լինում ամենօրյա աղմուկի մեջ` ձայնն անցնում էր իմ կողքով ու չէր մտնում իմ տուն, բայց բավական էր առանձնանայի, ամփոփվեի իմ մեջ և ձայնն, առանց հապաղելու, կապերը թողած շան պես հարձակվեց վրաս ու մի հարվածով ոչնչացրեց իմ մենակությունը, մտքերը, զգացմունքները…
Այդպես Սև շունը մտավ իմ կյանք:
Շուտով ես կորցրի քունս, թողեցի բոլոր գործերս և ամբողջ օրվա ընթացքում միայն մի զբաղմունք ունեի` սպասել, թե երբ պիտի շան ձայնը կտրվի, իսկ երբ կտրվում էր, սպասել` երբ պիտի նորից սկսվի: Անիմաստ սպասումների մի շղթա, որի վերջը չէր երևում, իսկ սկիզբը կորցրել էր ժամանակի թելն ու անվերջ շարունակվում էր: Ինչ ասես որ չէի մտցնում ականջներիս մեջ` էլ բամբակ, էլ պլաստիլին, էլ հացի խմոր, ականջակալներ էի դնում, գլուխս բարձի տակ էի խոթում, դուռ պատուհան փակած մտնում էի լոգարան, ջուրը միացնում, խշշոցի տակ երգում էի, պարում, գոռոգռում… անօգուտ էր: Կարճ ժամանակում ձայնը կրկին հասնում էր ինձ ու թունավոր օձի պես սկսում խայթել բոլոր կողմերից: Ես ամբողջ հոգով ատում էի այդ շանը, ատում էի նրա փրչոտ մարմինը, սուր ականջները, աղեղաձև պոչը, քառասուներկու ատամները հատ-հատ, ատում էի նրա վարդագույն լեզուն, սև կոճակների պես փայլփլող նրա աչքերը, որ երբեք ինձ չէին նայում… Բայց հատկապես ատում էի շան տերերին: Նույնիսկ նամակներ էի գրում, որոնք երբեք չէի ուղարկում, երևի լրիվ չէի ցնդել դրա համար: Չնայած, հիմա մտածում եմ` եթե ուղարկեի, միգուցե ամեն ինչ ավելի լա՞վ ավարտ ունենար… Չգիտեմ:
«Բարև…
Մենք ծանոթ չենք: Ես դիմացի շենքում եմ ապրում, մտավորական մարդ եմ, ուզում եմ մի գիրք գրել, իմիջիայլոց` շատ կարևոր, որից կախված է ամբողջ մարդկության ճակատագիրը: Այդ գրքից հետո կյանքը փոխվելու է դառնա իսկական դրախտ ( ես կատակ չեմ անում), ուղղակի մի պրոբլեմ կա, մի փոքր խնդիր` դու ինձ չես թողնում գրել, անըդհատ խանգարում ես քո հաչոցներով: Կներես, եթե խնդրանքս մի քիչ կոպիտ հնչի, բայց կլինի՞ էլ չհաչաս, էլ ձայն չհանես, հը՞ն… Կամ, եթե չես կարող բոլորովին լռել` գոնե քիչ հաչաս, ծայրահեղ անհրաժեշտության դեպքում: Հասկանու՞մ ես, երբ ես բարձր ձայն եմ լսում, միանգամից շեղվում եմ, ոչ գրել է ստացվում, ոչ` կարդալ, ուշադրությունս ցրվում է ու ես ապուշանում եմ, դառնում անպետք մսի կտոր… Հասկանում եմ, որ հաչալը քեզ համար բնական անհրաժեշտություն է, էդպես դու լիցքաթափվում ես, ցրվում, թեթևանում, բայց մի քիչ էլ ի՜մ մասին մտածի, մենակ դու չես, չէ՞: Մանավանդ որ կարող ես լռել, մի քիչ ջանք պիտի գործադրես, էլի: Հետո դու հո էն տափակ, ճղճղան շներից չես, որ օրուգիշեր բերանները չի փավկում, դու խելացի՛, զարգացա՛ծ շուն ես, տեսնում եմ, դրա համար էլ հետդ խոսում եմ, ոնց որ հավասարը հավասարի ու վստահ եմ, որ մենք իրար ճիշտ կհասկանանք… Դե, կարծում եմ պայմանավորվեցինք: Նախապես շնորհակալ եմ: Լավ մնա»:
«Ես, ախր, խնդրեցի քեզ, խնդրեցի, չէ՞: Ինչի՞ ես դու էլի հաչում: Ես, ախր, մարդկային լեզվով քեզ բացատրեցի, որ խանգարում ես ինձ, որ ես կարևոր գործով եմ զբաղված: Դժվար է՞ր էդքանը հասկանալ, մեծ բան է՞ր… Չեմ հասկանում` քո տերերը ինչ ձևի մարդիկ են: Լավ, նրանց հեչ պետքը չեն քո հաչոցները: Չլինի՞ նրանց ուղեղը հատուկ ձայնադիմացկուն նյութից է պատրաստված, իսկ նյարդալարեր ընդհանրապես չունեն: Նրանք, ինչ է, ամբողջ օրվա ընթացքում, ոչ մի անգամ չեն մտածու՞մ, գիրք չեն կարդու՞մ, երաժտություն չեն լսու՞մ, ֆիլմ չեն նայու՞մ, չեն երազու՞մ, միտք ու հոգի չունե՞ն, մենակ օրգան, օրգան — համակարգեր ե՞ն, ինչի՞ քո հաչոցները չեն նյարդայնացնում էդ ապուշ-ներին, ոչխարներին, էդ… Լավ, լավ, հանգիստ, հասկացա, հանգիստ, ես վատ բան չէի ուզում ասել տերերիդ մասին, լավ: Ենթադրենք, թե էդքանով հանդերձ նրանք նաև լավ մարդիկ են` ազնիվ են, աշխատասեր, բարի, շատերին են լավություն արել: Ենթադրենք թե էդպես է: Բայց ինձ ինչ, կասե՞ս իմանամ, ինձ ինչ օգուտ նրանց լավ – մարդ լինելուց: Դրա տեղը ես կնախնտրեի, որ նրանք անբան, ժլատ, չար մարդիկ լինեն, բայց մի քիչ նուրբ հոգի ունենային, զգայուն սիրտ, գրքեր կարդային, բանաստեղծություններ գրեին ու չպահեին քո պես անինքնասեր, աննպատակ, հաչացող շուն…»
«Ախ, ինչի՞ ես դու էդքան հաչում, այ անասու՜ն: Դու դիտավորյալ ե՞ս անում: Կարող ա՞ դու ցնդել ես: Ի՞նչ ա քո հետ կատարվում, ասա հըլը տեսնեմ: Քեզ լավ չեն կերակրու՞մ: Սոված ե՞ն պահում: Քիչ ե՞ն հետդ խաղում: Չեն տանու՞մ ման տալու: Էգ չեն բերու՞մ մոտդ… Ի՞նչ ա ուզածդ, այ աննորմալ: Նյարդերս արդեն լրիվ քայքայել ես: Գիտե՞ս, որ գիշերները չեմ քնում, հաց չեմ ուտում, սրտի ծակոցներ ունեմ… Տերերդ ի՞նչ են մտածում դրա մասին, դու՜ ինչ ես մտածում, էս շենքերի բնակիչնե՞րն ինչ են մտածում: Ինչ ա, նրանց էլ չեն խանգարու՞մ քո հաչոցները, նրա՞նք էլ են քո տերերի պես հաստագլուխ, բթամիտ արարածներ… ձե՜նդ… կամ, միգուցե, իմ պես հանդուրժո՞ղ են… Բայց չէ, այ ախպեր, է, ի՞նչ հանդուրժող, հրես, բոլորի պատուհաններն էլ լայն բացված են, քո ձայնն ընդհանրապես չի խանգարում, որ իրենց բներում զբաղվեն առօրյա հոգսերով, մեկ-մեկ էլ կախվեն պատուհաններից մաքուր օդ շնչելու` որը կրծքերը դուրս գցած, որը լեզուն դուրս գցած, որը` ոտքերը, ձեռքերը, փորը, քամակը… Սրանցից ոչ մեկն էլ չի նկատում քեզ, շու՜ն, շան տեղ չի դնում, բոլորը թքած ունեն քո վրա էլ, քո հաչոցների վրա էլ. էս շենքաբնակ ամբոխի մեջ մենակ ե՜ս եմ քեզ լսում, ե՜ս եմ տեսնում` ոնց ես շղթադ կրծում, գլխով պատին խփում, շրջազգեստների տակից նայում, տիկնիկներ բզկտում, քթիդ տակ գռմռում, մռմռում… Լավ, ի՞նչ ես դու դրանով ուզում ասած լինել, գրողի տարած, ինչի՞ ես կյանքս ուտում, ինչի՞ ես ձենդ գլուխդ գցել, հանգիստ վեր ընկի տեղդ, էլի… Ձենդ կտրի, ասում եմ… ձենդ կտրիիիիիիիիիիիիիիիիիիիիիիիի…»
Մի քանի շաբաթ նյարդային խանգարումների մեջ անց կացնելուց հետո որոշեցի գործնական քայլերի դիմել: Միտք հղացա. փողոցից տոպրակով մանր քարեր հավաքեցի ու բերեցի դրեցի պատուհանագոգին` մարտի պատրաստ վիճակում: Երբ շունը հաչա, ես քար կշպրտեմ նրա կողմը, շունը կվախենա, կլռի: Այդպես հաճախակի նրան վախեցնելով` ես աստճանաբար կազդեմ շան ռեֆլեկտոր համակարգի վրա, մինչև բերանը վերջնականապես կփակվի ու էլ չի հաչա:
Մտահղացումն արտաքինից շատ պարզ էր ու տրամաբանական. ցնծության մեջ էի. բայց երբ բանը հասավ գործին, պարզվեց, որ դա այնքան էլ հեշտ գործ չէր: Շունն ավելի խելացի գտնվեց, քան ես կարծում էի, նա կռահեց մտադրությունս: Երբ քարը վերցնում էի, որ շպրտեմ, տեղնուտեղը ձայնը կտրում էր: Նույն պահին ձեռքս քարի հետ կախվում էր օդում ու անզոր իջնում ցած: Ես չէի կարող քար նետել լռության վրա: Շունն ասես բնազդաբար զգում էր այդ հոգեբանական նրբությունը և չարաշահում իմ նվիրական զգացումները: Քարը դնում էի տոպրակի մեջ ու վերադառնում սենյակ, բայց դուռը հետևիցս փակում էի թե չէ, շունը կրկին հաչում էր. ես նորից վազում էի պատուհանի մոտ ու դեռ քարը չվերցրած, նորից լռություն էր տիրում. իսկ երբ հետ էի դառնում, հաչոցները վերսկսվում էին: Այսպես օրվա ընթացքում շատ անգամներ և ամեն անգամ շունն առաջ էր անցնում ինձնից, միշտ հաղթող դուրս գալիս` սեփական գերակայության մի տեսակ ծաղրական, նույնիսկ, նվաստացուցիչ զգացումով:
Համբերությանս բաժակը գնալով լցվում էր:
Շանը վախեցնելու բազմաթիվ անհաջող փորձերից հետո` մի անգամ էլ վերցրի քարն ու մնացի վարագույրների հետևում կանգնած: Որոշել էի այնքան սպասել, մինչև հաչա: Մի ժամ սպասեցի. ձայն չկար: Առանց իմ կողմը նայելու էլ ամեն ինչ տեսնում էր, ականջների ծայրով կարդում իմ ամեն քայլը, ամեն միտքը: Մենք իրար հսկող թշնամիներ էինք, իրարից զգուշացող, իրար դեմ դավեր նյութող և դա նրան դուր էր գալիս: Այդ շանը դուր էր գալիս, որ ես զբաղվում եմ իրենով, որ օր ու գիշեր միայն իրեն եմ լսում, իր մասին մտածում և նա ամեն ինչ անում էր, որ ես չկորցնեմ իր հանդեպ հետաքրքրությունս, միշտ խաղամ հետը: Նրա համար դա ընդամենը խաղ էր, սովորական, անվնաս խաղ, մինչդեռ ինձ համար` կյանքի ու մահվան խնդիր: Բայց դա էլ նրան քաջ հայտնի էր:
Սև շունն ամեն ինչ գիտեր իմ մասին:
…մի ժամ հետո հաչաց: Ես թափով շպրտեցի քարն ու հետ քաշվեցի: Քարը շրխկոցով կպավ գետնին, շունը լռեց, կարճ ժամանակով, բայց լռեց: Հիշում եմ` ինչքան էի ուրախացել, որ ինձ վերջապես հաջողվեց խորամանկել շանը, կոտրել նրա համառությունն ու շրջանցել: Եվ միայն հիմա եմ հասկանում` ինչու նա արեց դա, ինչու հաչաց մի ժամ հետո: Շունը հաչաց ոչ այն պատճառով, որ համբերությունը չհերիքեց, կորցրեց զգոնությունը կամ մոռացավ իմ մասին, չէ, նա հաչաց, որովհետև խղճաց, խղճաց էդ տխմար, հարիֆ, էշ մարդուն, որ քարը ձեռքին վարագույրի հետևում կանգնած մի ժամ սպասում է, թե երբ պիտի ինչ-որ մի շուն ներքևում հաչա: Իսկ ես ուրախացել էի:
Սև շունը խղճաց ինձ:
Դրանից հետո նա ավելի շուտ էր հաչում ու ավելի քիչ պահում ինձ վարագույրների հետևում: Կամաց-կամաց կրճատեց սպասումներս` դարձնելով քառասուն րոպե, հետո` կես ժամ, հետո` քսան րոպե, տաս րոպե, հինգ րոպե, հետո նորից տաս րոպե… այդպես շարունակ: Նույն պատմությունը շարունակվում էր փոքր ինչ վերափոխված սցենարով: Ես քարեր էի շպրտում, շունը մի քիչ լռում էր, հետո նորից հաչում ու շատ համբերատար, շատ հանգիստ ազդում իմ ռեֆլեկտոր համակարգի վրա, մատների վրա պարացնում ինձ…
Սև շունն ինձնից խաղալիք էր սարքում:
«Սու՜ս: Չասե՜ս: Հասկացա…Ես հասկացա` ինչի ես դու հաչում, դժոխքի՜ ծնունդ: Դու մենակ ես մնացել ու կատաղել ես: Դու կատաղությունից ես, չէ՞, հաչում: Ես մերկացրի քեզ, խեղկատա՛կ, տեսա՞ր ոնց մերկացրի: Իսկ ուզում ե՞ս` ասեմ ինչի ես կատաղել, ուզում ե՞ս: Դե լսի՜.
Դու կատաղել ես, որովհետև չես կարող պոկ գալ քո էդ գարշահոտ տնակից, չես կարող պոկել շղթաներդ, փախչել գնալ ուրիշ երկիր, ուրիշ աշխարհ…
Դու տերերիդ բթամտության վրա ես կատաղել, որ լափելուց ու քնելուց բացի ուրիշ ոչ մի բանի ընդունակ չեն ու նույնը պահանջում են քեզնից:
Դու՜, ցնդածի՜ մեկը, կատաղել ես նրանից, որ մահը քո դեպքում անհրաժեշտություն է, ամեն դեպքում` անխուսափելի, բայց ընդհանուր հաշվով` անհնար:
Դու կատաղել ես նրանից, որ ամեն օր նույն բառերն ես լսում. «Ինչի՞ տուն չես գալիս, ու՞ր ես կորել: Դե, տեսնենք ինչքան կդիմանաս: Մեկ ա վերջում էլի սոված շան պես գալու ես հաց ուտես »:
Դու կատաղել ես ժամանակի անբուժելի ախտից, աղջիկների սեռագրգիռ տեսքից, տղաների սեռական ագրեսիայից, ծերերի սեռական անզորությունից, նորածինների սեռական անտեղյակությունից ու ամեն ինչի սեռական դաստիարակությունից:
Դու կատաղել ես, որ հիմա ընթերցողներ չկան ու դու ոչ մեկի հետ չես կարող ծակ-ծակ փիլիսոփայել կյանքի, արվեստի ու հավերժության խնդիրների շուրջ…
Ես կասեմ քեզ, դու կատաղել ես նաև նրանից, որ քո մաթեմատիկայի ուսուցչուհին երկար տարիներ հետո ամուսնացել է հաջողակ տղամարդու հետ ու մոռացել քո մասին, էլ չի հիշում քեզ…
Դու կատաղել ես, որ էդպես էլ չտեսար Ռեմբրանդտի ու Սուրբարանի բնօրինակները, չեղար ոչ Պրադոյում, ոչ` Դրեզդենում… Դու կատաղել ես, որ էդպես էլ չգտար քեզ կյանքում.
որ բանաստեղծություններ գրելու փոխարեն բուրդ ես չփխում
որ նկարելու փոխարեն հարուստների տներն ես ձևավորում
որ վեպդ գրելու փոխարեն որոշել ես ինքնասպան լինել
որ ինքնասպան լինելու փոխարեն որոշել ես գրող դառնալ
որ ֆիլմեր անելու փոխարեն գովազդային հոլովակներ ես անում
որ թավջութակի կոնցերտ գրելու փոխարեն կաֆեներում դաշնամուր ես ճնգճնգացնում…
Ես հասկացա քեզ, շու՜ն, դու կատաղել ես քո երկրում տիրող վիճակից` համատարած կաշառակերությունից, թալանից, ստից, կեղծիքից, կատաղել ես հարուստների շանորդիությունից, աղքատների շնային կյանքից, Շան սրտի անճարակությունից, շնացողների մակերեսայնությունից, թափառական շների ամենօրյա գնդակահարություններից… Վերջապես կատաղել ես նրանից, որ ամեն օր, առավոտից իրիկուն անիմաստ հաչում ես, կոկորդ պատռում ու չնայած հաչոցներով ոչինչ չես կարող փոխել, միևնույն է, պիտի հաչաս, անընդհա՜տ պիտի հաչաս, մի՜շտ պիտի հաչաս, որովհետև շուն ես, քոսոտ շուն ու միայն դրան ես ընդունակ »:
«Լավ: Հասկացանք: Ասենք թե կատաղել ես: Բա ես ինչ մեղք ունեմ, հը՞ն: Ե՜ս ինչ վատություն եմ քեզ արել, որ ինձնից ես մուռդ հանում: Քո կարծիքով ե՞ս պիտի ամեն ինչ համար պատասխան տամ… Դե ուրեմն ուշադիր ինձ լսի, շուն, ես ոչ մի կապ չունեմ դրանց հետ, ես թքած ունեմ էդ բոզանոցի, էդ աղբանոցի, էդ ստրուկների հասարակության վրա, նրանց կենցաղի, նրանց քաղաքների, նրանց ստեղծած աշխարհի վրա, Էդ ամեն ինչը վաղուց արդեն ստեղս ա հասել ու էլ ինձ չի քունում, լսում ե՞ս: Ես հազիվ գտել էի իմ փրկվելու ձևը, ձեռներս լվացել էի էդ աղբից, սենյակում փակվել, ուզում էի գիրք գրեի, որ հետո վերջս տամ պրծնեմ: Բայց չգիտես որ գրողի ծոցից հայտնվեցիր դու ու հաչոցներովդ սկսեցիր ամեն վայրյան հիշացնել ինձ, որ իմ սենյակներից դուրս ուրիշ աշխարհ էլ կա, որտեղ դու խեղդվում ես, որից դու կատաղում ես ու ինձ էլ քո հետ կատաղացնում… Բայց ես քո վրա էլ թքած ունեմ, շու՜ն, ես գործ չունեմ հետդ, գնա ուրիշի հետ դարդերդ կիսի: Ես հանգիստ եմ ուզում, տարրական հանգիստ, չես հասկանու՞մ, այ բոզի՜ լակոտ »:
«Լսի, շու՜ն, ես, ես իսկականից չգիտեմ… չգիտեմ ոնց քեզ օգնեմ, անկեղծ, չգիտեմ ինչ անեմ քեզ համար: Ես ի վիճակի չեմ ինչ-որ բան անել կամ փոխել: Ես էն անգամ խաբեցի քեզ, որ գրքիցս հետո կյանքը դրախտ է դառնալու, խաբեցի, որ ձայնդ կտրես. դու գլխի ընկար ու էլի շարունակեցիր հաչալը: Բայց, կատակը մի կողմ, շուն, ես իսկականից չեմ կարող աշխարհը փոխել ու դարձնել քո սրտով, էնպես որ էլ հաչալու առիթ չունենաս: Ինձ համար ավելի հեշտ կլինի քեզ սպանել, քան աշխարհը փոխել: Հասկանում ե՞ս` ինչ եմ ասում: Բացի դրանից, աշխարհը փոխելուց հետո ( եթե նույնիսկ դա հնարավոր լիներ) ոչ մի կերպ չես երաշխավորի, որ քո փոխարեն չի հայտնվի մի ուրիշ շուն ու չի սկսի հաչալ արդեն էդ փոխված, բարեկարգված աշխարհի վրա: Բոլոր շներին չես գոհացնի: Դրա համար ես չեմ էլ ուզում, որ աշխարհը փոխվի, անօգուտ է, ավելի շուտ ուզում եմ, որ այն ընդհանրապես վերանա, մեկընդմիշտ չքվի պատմությունից, էնպես որ հետքն էլ չմնա: Էդպես ավելի երաշխավորված կլինի, ավելի ճիշտ ու նպատակային: Ու գիտե՞ս ինչ… ես ինքս կոչնչացնեմ աշխարհը: Հա: Ու կսկսեմ դա անել հենց քեզնից: Ես կստիպեմ քեզ լռել, տակա՜նք կենդանի: Երբ ձայնդ չլինի, դու էլ չես լինի. երբ դու չլինես, քո տնակն էլ չի լինի, քո տերերն էլ չեն լինի, կողքի շենքերն էլ` իրենց բնակիչներով, չեն լինի ու մնացած աշխարհն էլ չի լինի: Ոչ մի զիբիլ չի լինի: Պետք է ուղղակի ռեխդ փակել, էդքան բան »:
Ես գործի էի դնում ամբողջ երևակայությունս` պատկերացնելով, թե ինչպես եմ հաշվեհարդար տեսնում շան հետ: Դիպուկահարով կրակում էի գլխին, դանակով կտրում լեզուն, ձկան թելով կախում էի ծառից, բերանին պահպանակ քաշում, ասեղներով նրբերշիկ էի տալիս, վառում բենզինով, խեղդում ջրի մեջ, նետում կամրջից ու էլ ինչ ասես հետը չէի անում, բայց այդ տեսարաններից ոչ մեկն ինձ չէր բավարարում ու հանգստություն չէր տալիս, որովհետև բոլորն էլ կատարվում էին միայն իմ մտքում, երևակայության մեջ, իսկ իրականում շունը էլի հաչում էր ու հաչում, իսկ ես` էլի նամակներ գրում. «Ես գիտեմ, ես լսում եմ, ես տեսնում եմ, ես հասկանում եմ… Ես գիտեմ, ես տեսնում եմ, դու լսում ես, ես հասկանում եմ…Դու գիտես, ես տեսնում եմ, դու լսում ես, ես հասկանում եմ… Ես գիտեմ, մենք գիտենք, ես լսում եմ, դու հաչում ես…Ես հասկանում եմ, դու տեսնում ես, ես տեսնում եմ, մենք տեսնում ենք…Դու լսում ես, ես լսում եմ, դու հաչում ես, ես հաչում եմ… Մենք գիտենք, տեսնում ենք, մենք լսում ենք, հասկանում ենք… Մենք հաչում ենք, հասկանում ենք, հաչում ենք, հասկանում ենք…»
Մի օր էլ, երբ, հուսահատության եզրին հասած, ցուցամատերը ականջներիս մեջ, արդեն պատրաստվում էի նետվել պատուհանից, աչքովս ընկավ լուսամուտագոգին մնացած քարերով լի տոպրակը. « Իսկ ի՞նչ կլինի, եթե վերցնեմ ու իսկականից խփեմ շանը: Նշան բռնեմ ու խփեմ…»
Մի շաբաթ շարունակ այս միտքը ծակող փետուրի պես թափառում էր գլխումս: Անքան էի տարվել դրանով, որ նույնիսկ շան հաչոցները մոռացա: Միտքն ամբողջովին պարուրել էր ուղեղս, կրկնակոխ հետապնդում, ոչ մի վայրկյան հանգիստ չէր տալիս, մինչև վերջապես որոշեցի ի կատար ածել այն: Ցերեկվա մեռած մի ժամի, երբ բոլորը գլուխները հետ էին քաշել պատուհաններից, վերցրեցի տոպրակից ամենամեծ ու ամենագեղեցիկ քարը և մի կողմ քաշելով վարագույրը, առաջին անգամ նշան բռնեցի շան վրա: Հաստատ որոշել էի խփել, բայց ոչ շատ ուժեղ, էնքան որ մի քիչ վախեցնեմ, խուտուտ տամ, որ իմանա, թե ով է մեզնից դրության տերը:
Այդ պահին շունը, բնից քիչ հեռու, ճաքճքած, շարքից դուրս եկած գլոբուս էր կծոտում: Երբ բարձրացրի ձեռքս, նա թողեց այն ու գլուխը դանդաղ իմ կողմը թեքելով` նայեց ուղիղ աչքերիս մեջ: Առաջին անգամ մեր հայացքները հանդիպեցին:
Դա եղավ մեր միակ հանդիպումը:
Նրա թափահարվող պոչից ինձ թվաց` չի հասկացել դրության լրջությունն ու երևի մտածում է` էլի առաջվա խաղերն ենք խաղում: Բայց աչքերի մեջ մի տեսակ տխրություն կար, անվստահության պես մի բան: Իմ լարված դիրքից երևի ինչ-որ բան էր կռահել:
Մի րոպեի չափ ուշադիր նայում էինք իրար, նա` ներքևից, ես` վերևից: Հույս չունեի, որ կհաչա, մանավանդ այդ պահին, երբ քարը ձեռքիս բացահայտ դրան էի սպասում: Բայց ինչ-որ բան պահում էր ինձ, չէր թողնում, որ գնամ: Շունչս պահած սպասում էի ու, մի րոպե չանցած, շունը հաչաց, ուղիղ դեմքիս: Կտրուկ ձայնը տարածվեց վերև ու, արձագանքի հետ միախառնված, հսկա ալիքով փշրվեց շենքերի պատերին: Ես ամբողջ ուժով շպրտեցի քարը. տեսա, որ ընթացավ ճիշտ ուղղությամբ: Զարմացրեց այն, որ շունը չփախավ, խույս չտվեց քարից, թեև կարող էր. տարածությունը դա թույլ էր տալիս: Անշարժ, նույն տեղնում, կանգնած մի տեսակ զարմանքով հետևում էր իր վրա սլացող քարին, ասես չէր հավատում, որ ես դա արեցի: Նայում էր ու չէր հավատում: Չէր հավատում, բայց սպասում էր…
Սև շունը սպասում էր այդ քարին:
Ես հետ քաշվեցի ու չտեսա` ինչպես քարը տեղ հասավ, բայց թիկունքումս լսեցի մի ձայն, որ երբեք չեմ մոռանա. զսպված ոռնոց էր, աղեկտուր հեծեծանք, անմարդկային հառաչ, որ մեկ էլ երևի մահացու վիրավոր մարդու շուրթերից դուրս կգար: Հասկացա, որ քարը դիպել է շանը ու, թեթևացած շունչ քաշելով, առանց շրջվելու, վերադարձա սենյակ` իմ գործերին:
Այդ օրը ամեն ինչ ստացվեց. կատարյալ լռություն էր բնակարանում: Ավարտեցի կիսատ թողած վեպի ընթերցումը, վերանորոգեցի ջարդված աթոռը, մի քանի պարբերություն գրեցի գրքիս համար ու քնեցի մեռածի քնով:
Գիշերը տարօրինակ երազներ տեսա: Իբր` մեն-մենակ թափառում եմ դատարկ քաղաքում, տուն եմ շտապում, բայց մոռացել եմ ճամփան ու մոլորված անընդհատ անցնում եմ նույն տեղերով: Անսպասելի` կրկնվող փողոցներից մեկի հենց կենտրոնում բախվում եմ մութ, երկարավուն փոսի, ասես հատուկ անմարդաբնակ քաղաքի միակ դիակի համար փորված: Անկախ ինձնից մոտենում եմ, նայում խորքը. ոչինչ չի երևում: Հանկարծ թիկունքումս արագ շնչառության ձայն եմ լսում, մանր քայլերի թփթփոց: Տագնապը հաղթահարելով` որոշում եմ շրջվել, բաց կորցնում եմ հավասարակշռությունս, ընկնում փոսը: Հետո, իբր, բարձրանում եմ շենքի աստիճաններով. հարկը կորցրած, ոչ մի կերպ չեմ գտնում բնակարանիս տեղը: Հերթով բախում եմ դռները, որոնք իրենք-իրենց բացվում են, բայց ներսում մարդ չկա, դատարկություն է: Երկար որոնումներից հետո վերջապես գտնում եմ դուռը, բացում բանալիով, մտնում եմ ներս ու, սենյակի հենց կենտրոնում, կիսախավարի մեջ տեսնում ինձ, շղթայով առաստաղից կախված, գլխիս` պահպանակ, սրտիս մեջ` դանակ, իսկ ոտքերիս տակ ինչ — որ մութ ստվեր է դառը սվսվացնում: Այդ պահին ուժեղ շրխոց է լսվում: Բացում եմ աչքերս. պատուհանն է բացվել: Դատարկ փեղկը ճռռում է սառը քամուց, իսկ ապակու կտորները սփռվել են հատակով մեկ ու ամեն փշուրի վրա մի լուսին կա: Վեր եմ կենում անկողնուց, լուսինների վրայով գնում փեղկը ծածկելու: Անցնում եմ հայելու կողքով, բայց դեռ պատուհանին չհասած, կրկին հետ դառնում: Նայում եմ հայելու մեջ: Ես չկամ: Դիմացս, ճիշտ իմ տեղում, կանգնել է Սև շունը: Գլխով է անում ինձ: Նրա աննկատ շարժումից հայելին փշրվում, թափվում է ոտքերիս տակ…
Երբ արթնացա, արդեն կեսօր էր: Արևի շողերը հասել էին պատի ճաքերին ու շեղանկյուն կիսել սենյակը: Երկար էի քնել: Անսովոր, տարօրինակ զգացողություն էր` լռության մեջ արթնանալ: Տեսնես ինչի՞ց կլինի: Ականջ եմ դնում: Ձայն չկա: «Ոչի՛նչ, հիմա նորից կսկսվի, քնած է երևի», — մտածում եմ ու նույն պահին հիշում նախորդ օրվա իրադարձությունները` քարի սլանալը, տխուր հայացքը…ձայնը: Շտապ վեր եմ թռչում անկողնուց, առանց հագնվելու վազում պատուհանների մոտ: Նայում եմ ներքև` բակի կողմը: Տնակը տեղում է, շղթան` գետնին ընկած, շունը չկա…
Ես սպանել էի Սև շանը:
