Ես ցրտից թույլ հևալով գնում էի դեպի իմ հարազատ վայրերը, որոնք Ամանորից հետո նույնն էին մնացել, միայն սառցե գալարակներն էին կաթկթում թիթեղե հովանոցների վրա: Գիտե՞ք, հիմա աթեիզմը նորաձև է, բայց իրականում բոլորն են սպասում Փրկչին: Թե ու՞մ որդին կլինի նա` արդեն միևնույն է: Ես գնում էի բարեկամիս ավետելու Ծննդյան ուրախությունը, գնում էի ուշացած՝ թևիս տակ մի շիշ գինի և վստահ, որ բարեկամիս կգտնեմ մենակ` առանց ավելորդ վկաների, կզրուցեմ նրա հետ դեսից-դենից ու վերջապես կհամոզեմ պատմել ինձ այնքան հետաքրքիր դեպքերից մեկը:
Արա Սայանը բժիշկ էր: Հազար տարի բուժել էր մարդկանց, իսկ վերջին շրջանում դարձել էր «Կոմերսանտի» թղթակիցը ու քիչ էր Հայաստան գալիս: Միշտ բողոքում էր, որ նոր տեխնիկան դժվարությամբ է յուրացնում ու իր անբաժանելի ընկերը կապույտ գրամեքենան է: Ախր քսանմեկերորդ դարում ո՞վ է նման բան օգտագործում: Բժիշկը մի շարք համալսարանների պրոֆեսոր էր, ակադեմիաների պատվավոր անդամ: Սայանը հայտնի էր անգամ «Նասայի» գիտնականներին, իսկ հիմա միայն հուշագրություններ ու ակնարկներ էր տպագրում թերթում և բողոքում, որ իրեն չեն առաքում թղթային տարբերակը: Նրա ոտքերը պողպատից էին, շրջել էր ողջ երկրագունդն ու դահուկներով անցել Կամչատկայի Պետրոպավլովսկը, բայց այ թե խմել գիտեր: Կովկասյան իր արտաքինով սարսափ էր ներշնչում ու մի անգամ նույնիսկ բևեռախույզի գլխարկը թարս դրած ռուսների էր ծեծել, ովքեր սահնակները չէին բարձել իր գրքերով ու անհրաժեշտ պարագաներով: Նա ձյուների սիրահար էր՝ սառցի մի ծանր կտոր, որ այժմ անկողնային պառկած էր երևանյան իր բնակարանում: Ես այցելում էի նրան միշտ, երբ այստեղ էր գալիս ու տաք անկյուն գտնում այնքան ցուրտ բևե­ռից ու այնքան ազատ երկրամասերից, որոնց մասին ոչ ոք չգիտեր աշխարհում: Ընտանիքի մասին ոչ մի խոսք. լրագրողներին վռնդում էր տնից, երբ սրանք զզվեցնում էին իրենց հիմար հարցերով: Ես ինձ հպարտ էի զգում. ծերուկն ինձ վստահում էր: Այդ գիշեր ևս պիտի այս ցեխագունդը մեզ թվար թեթև գնդակ ու այնքան մաշված, որ ամեն կողմից գրեթե պիտի պատռվեր: Արա Պավլովիչը պատվիրեց սուրճ եփել ու բաժակը դրեց գրասեղանին, կոնյակ լցրեց ու կուլ տվեց միանգամից, իսկ ես տաքացնում էի ափիս մեջ ու տեսնում, թե ոնց է երկաթե մարդը դուրս եկել ժամանակի դեմ: Թեթև քմծիծաղ էր հայտնվել դեմքիս: Նրա գրասեղանին դրված բյուրեղյա պրիզման թեթև լույս էր արձակում, բժիշկը խնդրեց փակել վարագույրը, և սենյակի առաստաղին հայտնվեց մի հրաշք՝ բևեռափայլ: Աստվա՛ծ իմ… Նա լրջախոհ նայում էր վեր: Ցույց տալով հին նվագարկիչը՝ խնդրեց միացնել: Զրույցը զրույց էր ծնում, բժշկի մորուքը տագնապում էր խոսելիս.
— Գիշերը զարմանալի բան է: Ինձ թվում է ժամանակ չկա ու գիտե՞ս, երբ անքնությունից սկսում եմ հաշվել իմ այցելած քաղաքները, նկատում եմ, որ արդեն լուսանում է: Ի՞նչ բան է, մարդիկ հազար հնար են մտածել, որ քունը նրանցից կյանք չխլի:
— Իսկ Ձեր ինչի՞ն է պետք ավելացված ժամանակով կյանքը,- ժպտալով հարցրի:
-Օ՜, որպեսզի պատրաստվեմ մահվան: Մի հին պատմություն կա, որ լսել եմ Եթովպիայում: Ասում են, որ մարդը սկսեց սուրճ խմել անմահության ձգտումից, որպեսզի քունն ու հոգնությունը չխլեն նրա ժամանակը, բայց մարդն անհագ կենդանի է ու կորցրեց ավելին, քանի որ չափից ավելի սուրճը ախտահարեց նրա մարմինն ու հոգին: Այդ ժամանակ եթովպացիք սուրճի աստծուն մոգոնեցին: Իմիջիայլոց, նա կյանք պարգևող էր:
Դոկտորը ժպտաց ու գլուխը քաշեց թանձր սուրճով գավաթը: Գիշերը սահում էր, իսկ նա բարձրաձայն երգում էր Լեոնկավալլոյի «Պայացները»: Նա երաժշտական իր ճաշակը հղկել էր սառույցների մեջ՝ հյուսիսում ու երբ ավելի էր բարձրացնում ձայնը, պատուհանները զրնգում էին: Նրա գրքերը խառը լցված էին ամենուր, իսկ կողքին դրված էր անբաժան բժշկարանն ու Լայպցիգի ատլասը: Խոսքե՜ր, խոսքե՜ր ու այնքան իմաստ էր դուրս հորդում այս մարդուց: Նա ձեռքս բռնած տանում էր ինձ չտեսնված, չճանաչված աշխարհամասեր, գիշերվա թևերին սահեցնում էր պատուհանների ու շենքերի վրա, ստիպում էր վառել երևակայությունս ու տաքանալ դրանով… Սայանի գլխավերևում փոքրիկ թղթի վրա գրված էր՝ «Չդադարե՛ս երազել»: Նա պատմում էր այն հիվանդությունների մասին, որոնք այցի են գալիս, երբ մոռանում ես մտածել, երբ որոշում ես ապրել, ռացիոնալ ու պարապ բաների մասին չխոսել: Ես հիշեցի այդ ծանր հիվանդությունը, որ նաև ինձ էր այցի եկել, ժպտացի ու հարցրի.
— Բժի՛շկ, երեկ ինձ թվաց, թե մեռնում եմ:
— Ինչո՞ւ,- խոր ու ծերունական ժպիտով հարցրեց նա:
— Զարմանալի բան էր կատարվում հետս,- պատասխանեցի:
— Եվ ի՞նչ ախտանիշներ ունեիր,- մասնագիտորեն հարցրեց նա:
— Գիշերվա կեսին արթնացա, զգացի, որ աչքերս բաց են: Ես տեսնում էի, բայց չէի կարողանում շարժել մարմինս, չէի կարողանում ձայն հանել, ոնց որ հոգիս դուրս եկած լիներ մարմնիցս,- պատմեցի ես հուզված:
— Հանգիստ եղի՛ր, կարիք չկա անհանգստանալու: Այդ ֆենոմենալ երևույթը հոգեբանության և ֆիզիոլագիայի մեջ հայտնի է որպես «երազային կաթված»: Դա իրադրություն է, երբ մարմինդ հայտնվում է անկառավարելության սահմանում: Ուղեղիդ պատասխանատու հատվածներից արթնանում է միայն տեսողական ապարատը և շատ պացիենտների մոտ արտահայտվում է սև դիմագծերի մտախաբկանքով: Մյուս պատասխանատու հատվածները դադարի վիճակում են:
— Ես վախեցած էի,- ասացի ազնվորեն:
— Այս երևույթը մարդկանց վաղուց է հայտնի: Միջնադարում դա միստիկներն էին մեկնաբանում: Ըստ նրանց՝ սատանան նստում էր մարդու որովայնին ու խեղդում նրան: Արևելքի ու Եվրոպայի հին բժշկապետերը միշտ լռության են մատնել այս երևույթը: Սորբոնում ինձ մի տարեգրություն հանդիպեց, որտեղ ասվում էր, որ այս ֆիզիոլոգիական երևույթով պարբերաբար տառապել է Կառլոս Մեծը: Նրա ակադեմիայից մի իմաստուն բժիշկ գտավ փրկությունը: Նա պատվիրեց կայսրին՝ մերկ ձի թամբել և մենակ մտնել առասպելական Սուրբ անտառը: Կայսրը մտնում է և անտառում մնալով յոթ գիշեր, տեսնում է բոլոր նրանց, ում գլխատել էր տվել և այն ժողովուրդների արքաներին, ում հպատակեցրել էր: Կայսրն իր պատմուճանը փռում է գետի երեսին ու լողում դեպի ակունքը, որտեղ հանդիպում է երազանքների պահապանին, և նա արքային է տալիս մի բուռ խիղճ ու երազանքի գավազանը: Կառլոս Մեծը հետ է վերադանում ու բժշկվում: Նա իր ձեռքով բոլոր սպանվածների պատվին Ավետարաններ է գրել տալիս ու հիմնում հարյուրավոր վանքեր:
Բժշկի սենյակն ինձ թվաց մի հին ամրոց, մի երազային խաբկանք, որտեղ նա խաղում էր ժամանակի հետ ու դադար չէր տալիս շնչելու: Նա մոգ էր, իսկական արյուն, որ աշխատացնում էր գիտակցությունս ու թռցնում իր բարձրացած բոլոր լեռների գագաթները: Նա հանգիստ ու անպարկեշտ զրուցում էր մահվան հետ ու իր գիտելքները ցրում ՝ դարձնելով զրահ: Տարիները նրան ստիպում էին կատակ անել, ու ինքն իրեն կալանակյաց էր անվանում, որպես մեկը, ով ստացել է այնքան երանելի անմահություն: Ես խնդրեցի նրան վերապրել այն դաժան գիշերը, երբ իր արշավախումբը ձնահյուսքերի մեջ կորել էր Կամչատկայում, ու նա դադարեցրել էր իր ճամփորդությունները դեպի հյուսիս: Դոկտոր Արա Պավլովիչը մորուքն էր քաշքշում ու խմում էր կոնյակն ավելի հանդարտ, ավելի վայելչագեղ, երբ խոսում էր սիրուց ու մահվանից: Նրա կյանքն իր բեկումներով ժամանակ չէր տալիս քնելու.
— Մահվան մասի՞ն ես ուզում լսել:
Գլուխս տմբմբացնելով համաձայնության նշան արեցի ու նա շարունակեց.
— Մի՛ հավատա ոչ մի ապուշ փիլիսոփայի: Դա խելացի խոսք չէ, որ հանկարծ թռչում է բերանից, մենք մի ամբողջ կյանք ենք ապրում, որ պատրաստ լինենք էն աշխարհ գնալու: Կյանքն ապրելու համար, տղա՛, ճաշակ է անհրաժեշտ: Երբ ստում ես, ապա անճաշակ ես ճշմարտություն ընտրելու հարցում, երբ սպանում ես՝ ճաշակ չունես ապրեցնելու համար, մնացած ամեն բան ածանցյալի մեղքեր են: Ես թափառել եմ ամբողջ մայրցամաքներ ու գտել հանգչելու խաղաղ հանգուցալուծումը: Մարդ մեռնելուց իսկ չպիտի դադարի երազել, երազի՛ր ու ժպտա՛, կտեսնե՛ս, որ սահմաններ չկան, երկրներ չկան, վատ մարդիկ էլ չկան, հա՛, բժշկություն ու սպեղանիներ էլ չկան: Կա միայն սեր և միայն ապրելու ցանկություն: Խմի՛ր, խմի՛ր բաժակդ, թող Աստված կրկնապատկի այս աշխարհի գեղեցկությունը ու թող Փրկիչն ինքդ լինես:
Ապշած էի, լրջացած նրա խոսքերից, նրա իմաստությունից, որ վրա էր հասել երևի ճամփորդելուց: Գիշերը հոսում էր, նրա ձայնը դանդաղում էր, և միայն երևում էին մատները, որոնք չափ էին տալիս ստվերի մեջ իր իսկ երգած արիայի համար: Նա փակ էր ամենքի՝ ողջ հանրության համար ու երջանիկ միայն այն ժպիտներով, որ տպվել էին հիշողության մեջ: Որքան ավելի էր ծերանում, այնքան ավելի նուրբ ու զգացմունքային էին դառնում նրա հուշագրությունները: Ոչ ոք չգիտեր, որ «Կոմերսանտի» յուրաքանչյուր համարում տպվող «Սպիտակ Արջ» կեղծանվան տակ իր ապրած կյանքն էր բաժանում ավելի քան յոթանասունամյա բժիշկ Արա Պավլովիչ Սայանը: Լուսաբացին մոտ բարեկամս քնեց, ու ես դանդաղ սահեցի սենյակից, բացեցի դուռն ու հեռացա՝ սրթսրթացող ձմեռային քաղաքում երազելու:

Կիսվել նյութով

Թողնել մեկնաբանություն