Սյուզան Սոնթագը ապրում է Չելսիում (Մանհեթընի արևմտյան կողմում) գտնվող շենքի վերին հարկում՝ աղքատիկ կահավորված հինգ սենյականոց բնակարանում: Բնակարանում կա շուրջ տասնհինգ հազար գիրք և բազմաթիվ թերթեր: Մի ամբողջ կյանք կարող էր պահանջվել արվեստի, ճարտարապետության, թատրոնի, պարի, փիլիսոփայության, հոգեբուժության, պատմության, բժշկության, կրոնի պատմության, լուսանկարչության, օպերայի և այլնի վերաբերյալ այդքան գրքերը միայն թերթելու համար:

Սոնթագը սովորաբար գրում է հյուրասենյակում գտնվող ցածր մարմարյա սեղանի վրա: Սենյակը լուսավորված է հիանալի Fortuny լուսամփոփով: Piranesi տպագրությունները զարդարում են պատը (ճարտարապետական տպագրերը նրա կրքերից են):
Սոնթագի բնակարանում ամեն ինչ վկայում է իր հետաքրքրությունների շրջանակը, բայց դա էլ է աշխատանք, իր զրույցի պես, որը ցուցադրում է իր կրքոտ բնույթը:

Սոնթագի հետ հարցազրույցը կայացել է 1994 թ. սաստիկ շոգ հուլիսյան օրերին, Մանհեթընի իր բնակարանում: Նա Սարաևո էր ճանապարհորդում և իր կողմից մեծահոգի քայլ էր հարցազրույցի համար ժամանակ գտնելը: Սոնթագը զարմանալի զրուցակից է՝ անկեղծ, մտերմիկ, գիտուն, կրակոտ: Նա հետաքրքրված է այն ամենով, ինչը գրելուն է առնչվում՝ գործընթացի մեխանիզմից սկսած մինչև կոչման բարձրագույն տեսակը: Սոնթագը շատ առաքելություններ ունի, սակայն դրանցից ամենագլխավորը գրողի կոչումն է:

Ե՞րբ սկսեցիք գրել:
Համոզված չեմ կարող ասել, բայց ինքնահրատարակությամբ էի զբաղվում, երբ մոտավորապես ինը տարեկան էի: Սկսեցի ամսական չորս էջանոց լրագրերից, որոնք հեկտոգրաֆիայի էի ենթարկում (կրկնօրինակման շատ պարզունակ ձև) մոտավորապես 20 օրինակով և հինգ սենթով վաճառում էի հարևաններին:

Մի՞շտ եք ցանկացել գրող դառնալ:
Ես կարդացի Մադամ Քյուրիի կենսագրությունը իր աղջկա՝ Իվը Քյուրիի կողմից գրված, երբ վեց տարեկան էի, այդպես՝ սկզբում կարծում էի, թե քիմիկոս եմ դառնալու: Հետո երկար ժամանակ՝ գրեթե ողջ մանկությանս ընթացքում, ցանկանում էի ֆիզիկոս դառնալ: Բայց գրականությունը կլանեց ինձ: Այն, ինչ իսկապես ցանկանում էի, կյանքի բոլոր ոլորտներով զբաղվելն էր, իսկ գրողի կյանքն ինձ ամենաընդգրկունն էր թվում:

Ունեցե՞լ եք որևէ կերպար, ում որպես գրող ցանկացել եք կրկնօրինակել:
Իհարկե, մտածել եմ, որ ես «Փոքրիկ կանայք» վեպի Ջոն էի: Բայց չեմ ցանկացել Ջոյի նման գրել: Հետո Մարտին Իդընում գտա գլխավոր հերոս մի գրողի, ում հետ կարող էի ճանաչել գրելու արվեստը, այսպիսով հետագայում ցանկացա լինել Մարտին Իդընը. մռայլ ճակատագիր տվեց ինձ Ջեք Լոնդոնը: Ինձ սխրանքներ գործող ինքնուս էի զգում: Ես անհամբերությամբ սպասում էի ստեղծագործական կյանքի պայքարին: Մտածում էի, որ գրող լինելը հերոսական զբաղմունք է:

Հիշո՞ւմ եք՝ երբ սկսեցիք գիրք կարդալ:
Երեք տարեկանում. ինձ այդպես են պատմել: Բայց հիշում եմ, երբ սկսեցի գրքեր ընթերցել, մոտավորապես վեց տարեկան էի և կարդում էի կենսագրություններ, ճանապարհորդական գրքեր: Իսկ հետո տարվեցի Պոյով, Շեքսպիրով, Դիքենսով, Բրոնտեով, Վիկտոր Հյուգոյով, Շոպենհաուերով և այլն: Ես մանկությունս աչքի եմ անցկացնում և այն տեսնում եմ գրական հրճվանքի զառանցանքի մեջ:

Պետք է, որ մյուս երեխաներից տարբերվող լինեիք:
Ընթերցանության և երաժշտության շնորհիվ իմ ամենօրյա գործերը լի էին մարդկանցով, ովքեր չէին ծաղրում իմ բեղուն գործունեությունը: Ես կարծես այլ մոլորակից եկած լինեի, մի ֆանտազիայից, որն այդ դարաշրջանի երգիծական անմեղ գրքերից էր վերցրած, որոնց հանդեպ նույնպես հակում ունեի: Եվ, իհարկե, ես նշանակություն չէի տալիս, թե ինչպես են մարդիկ կողքից ինձ տեսնում: Իրականում երբեք մտքովս չի անցել, որ նրանք իմ մասին կարող են մտածել:

Թույլ տալի՞ս եք, որ Ձեզ մտավորական անվանեն:
Ոչ ոք չի սիրում, որ իրեն ինչ-որ կերպ են անվանում: Բառն ինձ համար որպես ածական ավելի մեծ իմաստ ունի, քան որպես գոյական, բայց կարծում եմ՝ նույնիսկ այս դեպքում, հատկապես, երբ այդ մեկը կին է, միշտ այլասերված և տարօրինակ մարդու մասին է խոսքը գնում:

Դուք Ձեզ ֆեմինիստ համարո՞ւմ եք:
Դա այն քիչ պիտակներից մեկն է, որից չեմ դժգոհում: Բայց նույնիսկ այս դեպքում … արդյո՞ք սա գոյական կարելի է համարել: Մի քիչ կասկածում եմ:

Կին գրողներից ովքե՞ր են կարևոր Ձեզ համար:
Շատերը: Շոնագոնը, Օսթինը, Ջորջ Էլիոթը, Դիքինսընը, Վուլֆը, Ցվետաևան, Ախմատովան, Էլիզաբեթ Բիշոփը, Էլիզաբեթ Հարդուիքը… Ցանկն իրականում ավելի երկար է: Եթե մշակութային առումով դատենք, կանայք փոքրամասնություն են կազմում: Միշտ ուրախանում եմ նրանց ձեռքբերումներով: Գրողական գիտակցությամբ միշտ հրճվում և հիանում եմ ցանկացած գրողով, իսկ կին գրողները չեն զիջում տղամարդ գրողներին:

Որքա՞ն արագ եք գրում:
Իմ առաջին վեպը՝ «Բարեգործը», գրել եմ արագ, գրեթե առանց որևէ ջանք թափելու, հանգստյան օրերին և երկու ամառվա ընթացքում (այդ ժամանակ Կոլումբիայի քոլեջի կրոնի ֆակուլտետում էի դասավանդում): Մտածում էի, որ հաճելի և չարաբաստիկ մի պատմություն եմ պատմում, որը հերետիկոսական գաղափարների որոշակի կարողություն է պարզաբանում: Վաղ շրջանի էսսեներս նույնպես հեշտությամբ գրվեցին: Բայց գրելն այնպիսի գործընթաց է, որը պրակտիկայի հետ հեշտությամբ չի տրվում:

Իրականում ինչպե՞ս եք գրում:
Ես գրում եմ ֆլոմաստեր գրիչով կամ երբեմն մատիտով դեղին կամ սպիտակ բարձիկների վրա, որոնք ամերիկացի գրողների պաշտամունքն են համարվում: Սիրում եմ ձեռքով գրելու դանդաղությունը: Հետո մեքենագրում և խզբզում եմ ամբողջը: Մեքենագրելիս ամեն անգամ ուղղումներ եմ անում թե՛ ձեռքով և թե՛ մեքենագրիչի վրա, մինչև չեմ տեսնում, թե ինչպես է գրածս ավելի լավը դառնում: Հինգ տարի առաջ դեռ այդպես էի գրում: Դրանից հետո իմ կյանքում համակարգիչ հայտնվեց: Երկրորդ կամ երրորդ սևագրից հետո այն անցնում է համակարգչի միջով, այնպես որ նորից չեմ մեքենագրում ամբողջ ձեռագիրը:

Ի՞նչն է օգնել Ձեզ գրելու հարցում:
Ընթերցանությունը, որը շատ քիչ կապ ունի գրածիս հետ: Ես շատ եմ կարդում արվեստի պատմության, ճարտարապետության պատմության, երաժշտագիտության և մյուս կարևոր ոլորտների վերաբերյալ ակադեմիական գրքեր: Եվ, իհարկե, պոեզիա: Գրել սկսելը, մասամբ, մոլորեցնող է: Մեղավորության զգացողություն պետք է ունենալ չգրելու հարցում:

Իսկ ամեն օր ե՞ք գրում:
Ոչ: Ես գրում եմ պոռթկումներով, հանկարծակիորեն: Գրում եմ, երբ պետք է, երբ ներքին ճնշում է զարգանում և բավականաչափ վստահություն եմ զգում, երբ ինչ-որ բան հասունացել է գլխումս, և արդեն կարող եմ գրել այն: Բայց հենց որ ընթացքի մեջ եմ ընկնում, էլ չեմ ուզում ուրիշ բանով զբաղվել: Չեմ գնում դուրս, մոռանում եմ սնվել, քնում եմ շատ քիչ: Սա աշխատանքի շատ անկանոն ձև է:

Յեյթսը հրաշալի մի բան էր ասում, որ մարդ պետք է ընտրություն կատարի կյանքի և աշխատանքի միջև: Ձեր կարծիքով ճի՞շտ է ասել:
Ինչպես գիտեք, նա իրականում ասել է, որ պետք է ընտրություն կատարել կատարյալ կյանքի և կատարյալ աշխատանքի միջև: Գրելը կյանք է, շատ յուրահատուկ մի բան: Իհարկե, եթե կյանք ասելով նկատի ունեք կյանքը այլ մարդկանց հետ, ապա Յեյթսի ասույթը ճիշտ է: Գրելը ահռելի մենակություն է պահանջում: Այն, ինչ արել եմ այդ ընտրության խստությունը մեղմելու համար, եղել է որոշ ժամանակ չգրելս: Ես սիրում եմ դուրս գնալ, ճանապարհորդել և չեմ կարող գրել այդ ընթացքում: Սիրում եմ զրուցել, սիրում եմ լսել, սիրում եմ դիտել:

Ի՞նչ տարբերություն կա արձակ ստեղծագործության և էսսեի միջև:
Էսսեներ գրելը միշտ էլ աշխատատար է: Դրանք շատ սևագրերի միջով են անցնում, և վերջնական արդյունքը միգուցե առաջին սևագրի հետ շատ քիչ առնչություն ունենա: Հաճախ էսսե գրելու ընթացքում միտքս ամբողջովին փոխվում է: Արձակ ստեղծագործությունն ավելի հեշտությամբ է ստացվում այն առումով, որ առաջին սևագիրը ներառում է կարևորագույն բաղադրիչները՝ երանգը, բառապաշարը, արագությունը, կիրքը այն արդյունքի, ինչն, ի վերջո, ստանում եմ:

Փոշմանե՞լ եք արդյոք գրված ինչ-որ ստեղծագործության համար:
Իմ վաղ շրջանի գործերից ոչնչի հետ, բացառությամբ երկու թատերախաղի, համաձայն չեմ: Ես խմբագրել եմ իմ վաղ շրջանի էսսեները և հիմա գիտեմ, որ այն մշակութային համատեքստը, որով ոգեշնչվում եմ, առաջվանը չէ:

Հնաոճ մտածելակերպ չէ՞ արդյոք երբ ասում են՝ գրականության նպատակը կյանքի մասին մեզ սովորեցնելն է:
Այն իրոք մեզ սովորեցնում է կյանքի մասին: Ես չէի լինի այսօրվա անհատը: Չէի հասկանա այն, ինչ հասկանում եմ: Ես մտածում եմ 19-րդ դարի ռուսական գրականության մեծագույն հարցերից մեկի շուրջ՝ ինչպե՞ս է մարդը ապրում: Ընթերցանությանն արժանի վեպը սրտի կրթություն է: Այն ընդարձակում է մարդկային հնարավորության զգացողությունը՝ ինչ է մարդկային էությունը և ինչ է կատարվում այս աշխարհում: Այն էության ստեղծողն է, արարիչը:

Դուք նշեցիք մի շարք ժամանակակիցների անուններ, որոնցով հմայված եք: Նրանք ազդեցություն ունե՞ն Ձեզ վրա:
Իմ կարծիքով՝ կետադրության և արագության առումով շատ բան եմ սովորել Դոնալդ Բարթելմից, ածականների և նախադասության ռիթմի առումով՝ Էլիզաբեթ Հարդվիքից: Չգիտեմ՝ արդյո՞ք Նաբոկովից և Թոմաս Բերնհարդից ինչ-որ բան սովորել եմ, թե՞ ոչ, բայց նրանց անզուգական գրքերն օգնում են ինձ պահպանել իմ չափանիշները: Իսկ ինչ վերաբերում է Գոդարդին, նա իմ զգայունության հիմնական սնուցողն է եղել, հետևաբար անխուսափելի է նրա դերը ստեղծագործելուս հարցում: Եվ, իհարկե, ինչ-որ բան էլ սովորել եմ նրանից, թե ինչպես է Շնաբելը Բեթհովեն նվագում, Գլեն Գուլդը՝ Բախ, իսկ Միցուկո Ուչիդան՝ Մոցարտ:

Death Kit-ից հետո մի քանի տարի չեք գրել:
1964-ից հետո հակապատերազմյան շարժման ընթացքում ես շատ ակտիվ եմ եղել: Սա շատ ժամանակ էր պահանջում: Ես ընկճված էի: Սպասումների մեջ: Ես կարդում էի: Ապրում էի Եվրոպայում: Սիրահարվում: Իմ հիացմունքը աճում էր: Մի քանի ֆիլմ նկարեցի այդ ընթացքում: Վստահությունս ճգնաժամային էր այն իմաստով, թե ինչպես պետք է գրել, քանի որ միշտ մտածել եմ, որ գիրքը ինչ-որ անհրաժեշտ մի բան պետք է լինի: Իմ գիրքը պետք է ավելի լավը լինի, քան նախորդը:

Գրականությունը էքստազ առաջացնո՞ւմ է:
Անկասկած առաջացնում է, բայց այնքան չէ, որքան երաժշտությունն ու պարը, գրականությունն ավելի շատ մտքի վրա է ազդում: Գրքերի հետ պետք է խիստ լինել: Ես ուզում եմ կարդալ միայն այն, ինչը վերստին կարդալու ցանկություն կունենամ:

Երբևէ ետ դարձել և նորից կարդացե՞լ եք Ձեր ստեղծագործությունները:
Բացի թարգմանությունները ստուգելուց ոչինչ չեմ կարդում: Ես հետաքրքրասեր չեմ: Ես կապված չեմ արդեն ավարտված աշխատանքի հետ: Նաև չեմ ուզում տեսնել, թե ինչպես է ամեն ինչ նույնը: Գուցե ես միշտ խուսափում եմ նորից կարդալ ավելի քան տասը տարի առաջվա գրածս, քանի որ այն լիովին կոչնչացնի նոր սկզբի պատրանքը:

Կարծում եք, որ Ձեր լավագույն ստեղծագործությունը դեռ առջևո՞ւմ է:
Հուսով եմ՝ այդպես է: Այո:

Իսկ շա՞տ եք մտածում Ձեր գրքերի լսարանի մասին:
Չեմ համարձակվում: Չեմ ցանկանում: Բայց ամեն դեպքում, ես գրում եմ ոչ այն պատճառով, որ կա այդ լսարանը, այլ գրում եմ նրա համար, որ կա գրականություն:

Անգլերենից թարգմանությունը՝ Անի Հակոբյանի