Արևածագը եկավ, հավաքվեց մեր գյուղի հայտնի բլրին, բայց դա ուրիշ արևածագ էր, արևը դալուկ աղջկա տեսք ուներ, որն ուզում էր խոսել, պատմել հույզերը, բայց չէր կարողանում, լեզուն կապ էր ընկել, բառերը մնացել էին ներսում: Նա իմ կյանքում երբևէ հանդիպած ամենատխուր աղջիկն էր: Ես ուզում էի, որ նա ժպտար առաջվա պես, բայց նա նայեց ուղիղ աչքերիս, և մենք լաց եղանք անցած օրերի համար: Հետո նա լուռ թեքվեց դեպի գերեզմանատուն և փաթաթվեց նորահայտ գերեզմանաթմբերին, որոնք ծածկվել էին գույնզգույն ծաղիկներով: Նրանց ամեն օր այցելում էին, նրանց ամեն օր ծաղիկներ էին բերում նորից ու նորից, ծաղիկները պինդ գրկում էին նրանց, բայց նրանք մնում էին նույնը, նրանք չէին ջերմանում: Ծաղիկներն ուզում էին, որ նրանք խոսեն, բայց ոչ ոք չէր խոսում, կարծես դա այդպես էլ պիտի լիներ…
Արևը մնաց բարձունքում, որ երեկոյան ցած իջնի, ու գերեզմանաթմբերը ծաղիկների հետ նորից մնան բարձունքում… Բարձունքում կյանքն ուրիշ իմաստ ունի, ավելի ճիշտ՝ իմաստ ունի, իսկ ներքևում կյանքը պարզապես հոսում է, և մարդիկ ամեն օր լող են տալիս անորոշության գետում, ափ են փնտրում ու չեն գտնում… Արևը բարձունքն է սիրում, այնտեղ օրվա մեջ խորհուրդ ու աղոթք կա:
Գիշերը բոլորը փակում են դուռ ու պատուհան, գյուղում առաջին անգամ է նման բան, առաջ ո՞վ էր էդպես անում, ի՞նչ ունեին թաքցնելու, հարևանը հարևանից ավելի լավ գիտեր հարևանի տան եղած-չեղածի մասին: ճիշտ է՝ բոլորը չէ, որ ուրախանում էին հարևանի եղած-չեղածով, բայց, մեկ է, ձեռքները չէր գնում որևէ բան գողանալ…
Գյուղի բոլոր տների դռները փակվում են արևամուտի հետ, և պատճառը ամենևին վստահության պակասը չէ, պատճառը գյուղից դուրս է, մի քանի կիլոմետր հեռու, որտեղ հողը գերության մեջ է, և հողի վրա քայլում են իրական գողերը…
Արևագալի հետ ոչ ոք չի շտապում բացել գոմի դուռը և դուրս տանել անասուններին. դուրսն էլ է արդեն փոխվել, ամեն դուրս չէ, որ կարելի է տանել, իսկ անասունները հաճախ են շփոթում «դուրս»-ը և երբ հայտնվում են ուրիշ դրսում, էլ հետ չեն գալիս. դուրսը դարձել է բերմուդյան եռանկյունի՝ կլանում է, տանում է մարդ ու անասուն, եթե հանկարծ հայտնվում են ոչ ճիշտ կոորդինատում…
Գիշերն ու լամպը ընկերներ են: Ավելի լավ ընկերներ չես գտնի, մաման նույնիսկ առավոտյան այն չէր հանգցնի, եթե չլիներ նավթի սպառման վտանգը. լամպը մի տեսակ հույս է ներշնչում, որ դեռ լույսը կորած չէ, որ մի օր գյուղի լույսերը կտան, ու ամեն ինչ կփոխվի դեպի լույսը:
Մաման մոմի լույսի տակ դասերն է պատրաստում, պետք է վաղը գրավոր տա մոմի լույսի տակ դաս սովորող աշակերտներին: Մաման հավատում է, որ իր աշակերտները լավ մարդիկ են դառնալու, և դրա համար էլ գրավորները ստուգելիս ախ է քաշում. ամեն մի սխալը մի ախ է… Իմ սխալների վրա էլ էր էդպես ախ քաշում, հիմա էլ է քաշում, բայց էն ժամանակ կարողանում էր կարմիրով ուղղել սխալներս, հիմա չի կարողանում: Արդեն քանիերորդ անգամն եմ մասնակցում կյանքի քննությանը ու քանիերորդ անգամն եմ կտրվում քննությունից. պատճառը պարզ է՝ միշտ նույն տոմսն եմ սովորում… Ես նախանձում եմ մամային. հիմա հասկանում եմ, թե ինչու են շատերը նրան նախանձում. նա նախանձելու ոչինչ չունի, պարզապես նա մարդ է, որ նախանձողների համար աղոթում է… Ես շատ աղոթքներ ունեմ նրանից սովորելու…
Զոհվածների հայրերի մոտով գլխիկոր եմ անցնում, պետք է երես ունենալ նրանց նայելու համար. ո՞ւր է թե լիներ… Հիմա ներողությունն ամենադատարկ խոսքն է, ինչքան էլ այն կրկնես, մեկ է՝ դատարկ է, որովհետև այն ոչ մի բանով չես լցնի ու նրանով էլ ոչ մի բան չես լցնի:
Մենք բոլորս դատարկ ենք, թեև բոլորս չենք զգում դա… Մենք երբեք չենք լցվելու, քանի չենք զգում, որ պետք է լցվենք…
Գյուղի ցեխերը մերն են. միշտ էլ մերն են եղել, առաջ չէի սիրում ցեխերը, հիմա ուզում եմ, որ ցեխ լինի, որպեսզի ոտքերս ավելի խորը մխրճեմ հողի մեջ: Առաջ բոլ-բոլ գրում էի ցեխերի մասին, հիմա չեմ գրում, հասկացել եմ՝ ցեխերը ամեն օր ցույց են տալիս, թե որտեղից է սկսվում հայրենասիրությունը….
Ամեն առավոտ խաղաղությունը գալիս է գյուղ, գնում է գյուղամեջ, հայտարարում է, որ եկել է, շրջում է տներով, որպեսզի ոտքերը տաքացնի վառարանների մոտ, որովհետև ցուրտ տեղերից է գալիս և չգիտի՝ վաղը կկարողանա՞ գալ, թե՞ ոչ: Նա գիտի՝ ինչքան էլ տրտնջանք, մեկ է, երբ էլ գա, գրկաբաց ենք ընդունելու, որովհետև մեր երազանքները միայն նրան կարող ենք պատմել, որովհետև ուրիշ ընկեր չունենք, որովհետև մենք միշտ ընտրում ենք նրան, իսկ նա ոչ միշտ է մեզ ընտրում…
Լամպի լույսը լուսավորում է հորս լուսանկարը. նրա նկարի առաջ ծաղիկները երբեք չեն թառամում, որովհետև մաման շատ ուշադիր է վերաբերվում դրան: Երբ փոքր էի, կարծում էի, թե ինչքան շատ լինեն ծաղիկները, այնքան շուտ կգա պապան: Գուցե մաման էլ էր էդպես մտածում, չգիտեմ… Ծաղիկները նույնն են, լուսանկարն էլ է նույնը, բայց ես ու մաման էլ նույնը չենք… Հիմա մենք չենք նայում հորս աչքերին, որովհետև նա շատ հարցեր ունի մեզ, որոնց պատասխանները չունենք, որոնց պատասխանները մենք թողել ենք Աստծուն, իսկ Աստված ձայն չի հանում…
Մաման երեկ գիշեր երազում տեսել էր, որ մեր գյուղացի Աշոտի տղան ողջ է, հաջորդ օրը պատմել է Աշոտին, Աշոտը ժպտացել է. Աշոտը երեք ամիս է չէր ժպտում: Մեկ օր անց իմացել է՝ տղայի մարմինը գտել են: Մաման չի քնում, որ երազներ էլ չտեսի. ո՞ւմ են պետք երազները, եթե դրանք խաբում են…
Հիմա գյուղում կյանքը բաժանվել է երկու մասի. առավոտյան արթնանում են հավատով, և ամեն մեկը գնում է իր գործին, երեկոյան տնեցիները շուտ են գնում քնելու, որ իրարից թաքցնեն իրենց աչքերը: Գիշերը ամենամեծ թշնամին է. գիշերն այլևս երազելու համար չէ, այն շատ բան է հիշեցնում, երեսով տալիս, սպառնում, քրքջում, հետո հեռանում՝ երազները գրպանում պինդ փակած…
Մի քանի տեղ կա գյուղում, պետք է այցելեմ: Այդ վայրերում թիթեռներ էինք բռնում և հանելուկներ հորինում երջանկության մասին. չէինք հասկանում, որ երջանկությունը դա էր, որ կար… Ես փնտրում եմ թիթեռներին, որպեսզի շնորհակալություն ասեմ լավ օրերի համար. թիթեռները չկան, թիթեռները կարճ կյանք ունեն, ինչպես երջանկությունը, բայց ես գիտեմ՝ թիթեռները միշտ վերադառնում են, ինչպես երջանկությունը…
Հուշերս հավաքել եմ սրտիս մեջ. սիրտս մի մեծ ճամպրուկ է դարձել. այն ամեն անգամ ինձ հետ տանում-բերում եմ: Ինձ դուր է գալիս այդ ծանր ճամպրուկով քայլելը, որովհետև չեմ ուզում ազատվել դրանից, որովհետև ամեն մարդ իր ճամպրուկի համար է պատասխանատու, և ամեն մի ճամպրուկից մի հատ է այս աշխարհում…
Սրտիս ծանրությունը թեթևանում է անտառից եկող թարմ օդից. հետո հիշում եմ՝ անտառից այնկողմ նրանք են, որ եկել են մեր անտառներն ու թարմ օդը տանելու. ես ավելի լիաթոք եմ շնչում, որ նրանց օդը պակասի… Ես չգիտեմ՝ Աստված ինչպես է բաժանում արդարությունը, բայց հավատում եմ՝ Աստված միշտ գալիս է արդարության հետևից…
Դեկտեմբեր 2020 թ., Արցախ
